طالبان و تهدید امنیتی در آسیای مرکزی

همسایگی با طالبان شامل خطرات و عدم قطعیت های بزرگی است و حتی اگر صلح­آمیز باشد، پرمخاطره خواهد خواهد بود. هیچ کس نمی­تواند این خطر را رد کند که طالبان به عنوان یک دولت تندرو ظهور کرده است و ممکن است از ظرفیت های خشونت­آمیز نیز استفاده کند. هر نوع همکاری با این حکومت به معنی پذیرش مقدار قابل توجهی از محدودیت های طالبان در زمینه حقوق بشر و اقتدارگرایی در اداره حکومت است و همچنین شامل برخورد با جنبشی است که با چنین پویایی های سیاسی متفاوت و غیرقابل پیش بینی عمل می کند. این پیش­بینی ناپذیری در حوزه امنیت نیز مخاطرات خود را دارد که در درجه اول، کشورهای همسایه خود را تهدید می­کند،  زیرا این کشور در محاسبات امنیتی خود برای طالبان و کنش های امنیتی آنان، پیش­بینی پذیری خاصی قائل نسیت و مجبورند همواره آنان را یک تهدید محاسبه کنند، فاکتوری که دو کشور ایران و تاجیکستان بیش از پیش با آن مواجه هستند تا پاکستان که دارای نفوذ و اطلاعات بالاتری نسبت به این دو کشور است. در این نوشتار به رویکرد تاجیکستان پرداخته خواهد شد و این مسئله طرح می­شود که آیا طالبان تهدید بالقوه برای این کشور به شمار می­روند یا خیر؟

زمینه تاریخی روابط

تاجیکستان در مرز شمال شرقی افغانستان و در مجاورت ولایت های بدخشان، تخار، قندوز و بلخ افغانستان قرار دارد. مرز 1200 کیلومتری نیز محل اتصال کوه های هندوکش و کوه های کاراکورام است و با زمین های صخره­ای  آن مشخص می شود. تا مدت ها تاجیکستان تحت نفوذ پارسیان تلقی بودند و بسیاری از تاجیک های مقیم افغانستان دارای ارزش های فرهنگی مشابه هستند. امروزه تاجیکستان، یک کشور کوچک آسیای مرکزی محصور در خشکی، دارای جمعیت عمدتاً مسلمان است و عمدتا غیر دموکراتیک، بی ثبات و از نظر اقتصادی ناپایدار در نظر گرفته می شود(Aug 25, 2021)

تاجیکستان تا سال 1991 بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود. هنگامی که مسکو در سال 1979 به افغانستان حمله کرد، تاجیکستان به همراه دیگر جمهوری های سوسیالیستی شوروی در آسیای مرکزی از تصرف آن حمایت کردند. حمایت تاجیکستان از اتحاد جماهیر شوروی آنها را هدف مجاهدین افغان قرار داد که در سال 1987 حملاتی را علیه این کشور آغاز کردند. به دلیل روابط نزدیک فرهنگی و خویشاوندی بین افغانستان و تاجیکستان، بسیاری از تاجیکان مخفیانه به جهاد افغانستان پیوستند و در کنار مجاهدین جنگیدند. (2021, Sep 4)

پس از خروج شوروی از افغانستان در سال 1989 ، تعدادی از این سربازان تاجیک بازگشتند تا حزب رنسانس اسلامی را تشکیل دهند که با رهبر کمونیست حاکم تاجیکستان، امامعلی رحمانوف، که هنوز در قدرت است، مخالفت بودند. یک جنگ داخلی تمام عیار بین IRP و دولت بوجود آمد که از سال 1992 تا 1997 ادامه داشت. تقریباً همزمان با سقوط مجاهدین در افغانستان، رئیس جمهور جدید افغانستان، برهان الدین ربانی، به IRP اجازه داد تا در افغانستان فعالیت کند و همچنین به این گروه سلاح، مهمات و آموزش داد. پس از برکناری ربانی در سال 1996 توسط طالبان، وی اتحاد شمال را تشکیل داد، ائتلافی  که در شمال افغانستان مستقر بود و با حکومت طالبان مخالف بود.

دغدغه های امنیتی تاجیکستان

رحمانوف از سه پیامد مهم حکومت طالبان در افغانستان می ترسد. ابتدا، او باید احساسات افغان-تاجیک ها را در نظر بگیرد، زیرا برخی از آنها در صفوف طالبان مورد استقبال قرار گرفته اند اما اکثریت آنها با شور خاص قومی خود این گروه را رد می کنند. افغان-تاجیک ها دومین گروه قومی بزرگ در این کشور را تشکیل می  دهند. آنها بر دره پنجشیر شمالی افغانستان، محل فرمانده افسانه ای مجاهدین و رهبر مقاومت، احمدشاه مسعود مسلط هستند. بخش کوچکتر تاجیک ها در ولایت هرات، در مرز غربی با ایران زندگی می کنند. دوم، دوشنبه از افزایش افراط گرایی ناشی از تسلط طالبان و تأثیر آن بر جناح های رادیکال در تاجیکستان که قصد ایجاد امارت خود را دارند، آگاه خواهد بود. ثالثاً، تاجیکستان باید راه هایی برای کنترل مرزهای ملتهب خود با افغانستان پیدا کند تا از سرازیر شدن مواد مخدر و پناهندگان به کشور جلوگیری کند.( Aug 24, 2021)

تاجیک ها همچنین درصد زیادی از مردم کابل را تشکیل می دهند، جایی که از لحاظ سیاسی دارای وزن زیادی هستند و از نظر اقتصادی نیز تاثیرگذارند. تاجیک ها با خانواده ها و خویشاوندان قومی خود روابط قوی دارند و سرنوشت و رفتار افغان-تاجیک ها را برای همسایگان خود در شمال بسیار مهم می سازد. باید بین حفظ صلح و اعتراض خود به این گروه مرز دقیق را حفظ کند.( August 25, 2021)

با پیچیده شدن مشکل، کشورهای آسیای میانه نیز از گسترش ایدئولوژی طالبان نگران خواهند بود. تاجیکستان یک کشور سکولار است و از تقویت روحیه ای که طالبان می تواند در اختیار اسلام گرایان افراطی در آسیای­مرکزی قرار دهد واهمه دارد. وزیر کشور تاجیکستان اخیراً اظهار داشت که بین 10 تا 15 هزار شبه نظامی در مرز افغانستان و تاجیکستان وجود دارد که بسیاری از آنها ارتباطات فرامرزی دارند. علاوه بر این، مقادیر قابل توجه تریاک غیرقانونی از افغانستان از طریق تاجیکستان به اروپا منتقل می شود. این کشور در حال حاضر میزان قابل توجهی از سوء مصرف مواد مخدر دارد و طالبان را که بیشترین بودجه خود را از صادرات تریاک تامین می کنند، تشدید­کننده این مشکل می داند.( September 10, 2021)

مهاجران افغان

با آخرین پیشروی طالبان، گزارش هایی از هزاران نفر منتشر شده است که با نگرانی قصد خروج از کشور و ورود به تاجیکستان را دارند. بر خلاف ازبکستان که همه شهروندان افغان را که قصد ورود داشتند بازداشت و بازگردانده بود، دوشنبه به آنها اجازه اقامت داده است. تاجیکستان اعلام کرد که آماده پذیرش حداکثر 100000 پناهجو از افغانستان است و در حال حاضر تهیه مقدمات ورود آنها را آغاز کرده است. با این حال، اگر حکومت طالبان شبیه به اواخر دهه 1990 باشد، رحمانوف باید انتظار داشته باشد که این تعداد به میزان قابل توجهی افزایش یابد.

نتیجه­ گیری

با قدرت گرفتن مجدد طالبان در افغانستان، آسیای مرکزی با دغدغه­های جدید امنیتی مواجه شده است که لزوم پاسخ منطقی و عقلانی به آن در تاجیکستان، بیش از بقیه کشورهای منطقه احساس می­شود. این کشور به دلیل دارا بودن روابط تاریخی با افغانستان و حضور اقلیت پرنفوذ تاجیک در این کشور، موقعیت حساس و قابل توجهی دارد. این موقعیت در عین اینکه فرصت هایی را برای این کشور به وجود آورده است، تهدید های امنیتی زیادی را متوجه آن می­کند، از جمله مسئله قاچاق مواد مخدر و تحریک گروه های رادیکال در این کشور که طالبان برای آنان الهام بخش خواهند بود. در کنار این دغدغه­ها، مسئله مهاجرین نیز یک تهدید جدید است که سرعت گرفتن این روند، این کشور را با مشکلات اقتصادی و امنیتی خاصی مواجه می­کند.

* مطلب فوق دیدگاه نویسنده بوده‌ است و انتشار آن به منزله تأیید محتوایش توسط مجمع ایرانی دفاع از حقیقت نمی‌باشد.

• https://thediplomat.com/2021/08/tajikistan-wont-recognize-a-taliban-only-afghan-government/
• https://jamestown.org/program/tajikistan-breaks-from-neighbors-in-policy-toward-afghanistan/
• https://www.france24.com/en/live-news/20210913-in-tajikistan-afghan-exiles-fear-for-loved-ones-left-behind
• https://indianexpress.com/article/explained/explained-how-the-rise-of-taliban-has-put-tajikistan-in-a-spot-7456846/
• https://www.wionews.com/world/tajikistans-red-line-on-taliban-will-not-recognise-government-formed-through-oppression-408358