احیای داعش و بحران‌سازی، تلاش مشترک آمریکا و رژیم صهیونیستی برای تضمین بقا در منطقه

امیر نظامی مقدم؛ دبیر اندیشکده راهبردی مقاومت دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

مجموعه ملاحظات استراتژیکی و ژئوپولیتیکی به این موضوع دلالت دارد که ساختار نظام جهانی در نظام نوین در حال تجربه کردن تحولاتی است که در مقایسه با منظومه قرن‌ گذشته از لحاظ تراكم قدرت بسیار متفاوت است. غرب آسیا(خاورمیانه) در این ساختار جدید همچون ساختار قرن بیستمی دیگر در حدود پیرامون – مرکز قرار نگرفته و به علت از بین رفتن چنین مداری انتقال وضعیت رخ داده و در موقعیت جدیدی استقرار می‌یابد که نقطه‌ای مقابل هژمون آمریکایی و یکی از قطب‌های تعریف چگونگی توزیع قدرت در نظم نوین است. آنچه سبب میشود تا این انتقال ژئوپولیتیک معنا یافته و مطرح شود عبارت است از اینکه اولاً  ماهیت ایدئولوژیک غرب آسیا(خاورمیانه) که با اسلام پیوند محکم دارد با لیبرال دموکراسی غربی در تباین است. دوم، آنکه حضور رژیم صهیونیستی به عنوان مهم‌ترین متحد استراتژیک آمریکا در غرب آسیا با چالش جدی مواجه شده و علاوه بر تهدیدات بیرونی فزاینده در آستانه فروپاشی داخلی قرار دارد. سوم، آنکه قدرت سخت و نرم ایالات متحده آمریکا در منطقه دچار افول شده و بازدارندگی و جایگاه سابق خود را از دست داده است. چهارم، تحقق سیاست‌های سازنده جمهوری اسلامی ایران در منطقه و شکل‌گیری تعاملات سازنده‌ با دیگر قدرت‌های موثر در منطقه و باز تعریف رابطه تابع و پیرو میان دولت‌های منطقه و قدرت‌های فرامنطقه‌ای. ششم، پویایی‌های محیطی  در منطقه و بهبود روابط دولت‌های عربی با بشار اسد و تثبیت موقعیت وی، حضور چین در منطقه و… از جمله تحولاتی است آمریکا و رژیم صهیونیستی بار دیگر سعی دارند بر موج مبارزه با تروریسم سوار شوند و با بحران سازی، از جمله شعله‌ور کردن اختلافات در منطقه قفقاز و جنگ میان آذربایجان و ارمنستان بتوانند بقای خود را در منطقه تضمین کنند وبر جبران ناکامی سیاست داخلی و سیاست خارجی خود فائق آیند. عملکرد چند ماهه اخیر به‌خوبی نشان می‌دهد که آمریکا به‌دنبال آن است تا گروه‌های تروریستی در عراق و سوریه را به‌عنوان استخوان لای زخم همچنان نگه دارد تا حضور طولانی‌مدت خود در این دو کشور را توجیه و سایه تحریم‌های یکجانبه و ضد حقوق بشری، جنگ ترکیبی علیه دولت بشاراسد را تقویت کند و اعتراضات اجتماعی ضد دولتی، آزادی زندانیان داعشی از این رهگذر قابل تحلیل است.

الف. تبیین چارچوب رفتاری آمریکا و رژیم صهیونیستی

۱. آمریکا

بنا بر نظریه واقع گرایی تهاجمی دولت‌ها در نظام بین الملل آنارشیک به این مسئله توجه دارند که برای بقا مجبور به  بیشینه سازی قدرت هستند؛ و از آنجاکه در مورد میزان قدرتی که برای بقا نیاز دارند مطمئن نیستند. قدرت‌های بزرگ هرگز وضع موجود نظام بین الملل را نخواهند پذیرفت تا زمانی که بر تمام نظام بین‌الملل سلطه یابند.

 هدف اصلی ایالات متحده به عنوان یک هژمونی  حفظ وضع موجود نظام بین الملل و جلوگیری از ظهور هژمون منطقه‌ای  رقیب و تقویت جایگاه قدرت‌های منطقه‌ای است. بهترین راه برای ایالات متحده در جلوگیری از ظهور هژمون منطقه‌ای دیگر، حفظ موازنه قوا در هر منطقه جهان است. موازنه قوا توزیع منطقه‌ای قدرت است که اجازه می‌دهد دولت‌های منطقه‌ای یکدیگر را کنترل و موازنه کرده و مانع از ظهور یک دولت مسلط شود. برای اجرای موازنه‌گری از دور، ایالات متحده آمریکا به استراتژی‌های احاله مسئولیت و موازنه‌گری مستقیم تکیه دارد.  هر دو استراتژی به شکل متقابل همدیگر را در برگرفته و یکدیگر را تکمیل می‌کنند. ایالات متحده از طریق احاله مسئولیت تلاش دارد مقابله با کنشگر متخاصم منطقه‌ای را به یک دولت دیگر محول کند . همچنین سعی می‌شود به کمک بحران سازی تصنعی، با حمایت از گروه‌های تروریستی و سپس ادعای مبارزه با این گروه‌ها در ظاهر خود را به‌عنوان مدافع حقوق بشر و دموکراسی در جهان معرفی کند بنابراین نمی‌تواند به‌صورت صریح و آشکار علیه این اصول خود اقدام کند. از این‌ رو برای دستیابی به سیاست‌های تجاوزکارانه‌ی خود نیازمند ابزاری مفید و سودمند است. این ابزار همان تروریسم است که باعث اقناع افکار عمومی می‌شود و آمریکا از طریق این ابزار، خود را قهرمان نیز جلوه می‌دهد. بنابراین در صورت نابودی تروریست‌ها، این کشور بهانه و دستاویز خود برای حضور دائمی در منطقه را از دست خواهد داد.

۲. رژیم صهیونیستی

پرداختن به نقش صهیونیست‌ها در ناآرامی‌های سوریه، عراق ولبنان از آن جهت اهمیت دارد که رژیم صهیونیستی، بیش از هر زمان دیگری، نیازمند بهبود فضای داخلی وآرامش و تلاش برای صدور بحران به مناطق دیگر است تا بتواند به طور موقت، بر بخشی از مشکلات داخلی فائق آید. نتانیاهو و کابینه‌اش، با اعتراضات گسترده صهیونیست‌ها روبرو است و از فساد مالی و عدم مقبولیت و توافق بیان احزاب سیاسی گرفته تا اختلاف نظر با دولت بایدن و دموکرات‌ها، با چندین مشکل و بن بست بزرگ مواجه شده است. رژیم صهیونیستی در طول هفتادسال گذشته شرایطی به این شکنندگی در خود ندیده است. شکنندگی که امروز در حوزه‌های مسائل سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی نظامی و امنیتی برای رژیم صهیونیستی وجود آمده موضوعاتی است که خواب را از چشمان مقامات ارشد این رژیم و ربوده است. صهیونیست‌ها تلاش می‌کنند با هدف قرار دادن مواضعی در سوریه، شعله‌ور شدن اعتراضات ضد حکومتی و احیای داعش، بحران داخلی را به بیرون از مرزها منتقل کنند که در طول ۵۰ سال گذشته یکی از عمده‌ترین راهبردهای این رژیم بوده است.

ب. واکاوی و بررسی اهداف آمریکا و رژیم صهیونیستی

1.تضمین حضور آمریکا در منطقه

غرب آسیا (خاورمیانه) از لحاظ ژئوپلیتیک، ارتباطات وتعاملات بین‌المللی به طور سنتی در چهارراه جهانی قرار داشته و کنترل آن بسیار با اهمیت است بیشک جوهره متباین ژئوپلیتیک منطقه آن را از سایر حوزه‌ها متمایز ساخته و آن را به موقعیتی بی‌بدیل در گستره جهانی رهنمون ساخته است. بنابراین همچنان آمریکا برای حفظ قدرت برتر خود در سیستم بین‌المللی و ایفای رسالت خود و ادعای برقراری امنیت ملی و آرامش خاطر مردم خود نمی‌تواند در برابر منطقه و تحولات آن بی‌تفاوت باشد. بررسی رفتاری و ادبیات مسئولان آمریکایی همگی گواهی بر این راهبرد ایالات متحده آمریکاست  و این موضوع کاملا قابل تصدیق است همان‌گونه که رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح آمریکا مصاحبه با شبکه المملکه اردن تأکید کرد: «خاورمیانه برای آمریکا بسیار حائز اهمیت است و نمی‌توان تصور کرد که آمریکا منطقه را ترک کند، این اتفاق هرگز نخواهد افتاد». به گفته مارک میلی، تعداد نیروهای آمریکایی در غرب آسیا بنا بر «حجم تهدید» کم یا زیاد می‌شود. وی سپس همچون دیگر مقامات آمریکا تروریسم و داعش را بهانه حضور نظامی در عراق و سوریه اعلام کرد و گفت: «داعش و ایدئولوژی آن علی‌رغم پایان خلافت هنوز از بین نرفته‌اند و همچنان برخی تروریست‌ها هستند که در بیابان سوریه و تا حدودی در عراق تردد می‌کنند و این تهدیدی برای اردن است». او افزود: «اگر ارتش آمریکا به یک باره اقدام به خروج از منطقه کند، تروریست‌ها بار دیگر خود را بازیابی کرده و توانمند می‌شوند».

2.حفظ امنیت و ثبات رژیم صهیونیستی

مرکز مطالعات امنیت داخلی رژیم صهیونیستی معتقد است، اسرائیل در مسیر تضعیف ارتش است و این واقعیت معادله بازدارندگی آن را در سایه تهدیدات فزاینده از جبهه‌های مختلف، در معرض خطر قرار می‌دهد، بنابراین باید تغییرات یکجانبه در دستگاه قضایی فوراً متوقف شود. انتظار می‌رود در کوتاه‌مدت، توانایی‌های حیاتی نیروی هوایی، یگان‌های اطلاعاتی و عملیات‌های ویژه و یگان‌های نخبه تحت‌تأثیر قرار گیرد، همه این‌ها درحالی است که اسرائیل در معرض خطر جنگ چندجبهه‌ای قرار دارد و این خطر روز به روز بیشتر می‌شود، بنابراین دشمنان اسرائیل در سایه ضعف داخلی آن، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند.

 اخیراً تهدیدات امنیتی علیه اسرائیل تشدید شده است به‌ویژه از جانب ایران، همچنین تنش‌ها در جبهه شمالی با حزب‌الله نیز زیاد است و این حزب، اسرائیل را به چالش می‌کشد. از سوی دیگر عملیات‌های ضداسرائیلی در کرانه باختری و مناطق مرکزی  فلسطین اشغالی نیز همچنان ادامه دارد، این در شرایطی است که مشغله‌های نیروهای ارتش اسرائیل از توان آنها فراتر رفته است و یگان‌های نیروی زمینی نیز در ضعیف‌ترین حالت قرار دارند. بر اساس این گزارش، تأثیر بحران سیاسی و اجتماعی اسرائیل تنها محدود به ارتش نیست بلکه سایر سرویس‌های امنیتی و اطلاعاتی آن همچون شاباک و موساد و کمیسیون انرژی اتمی نیز تحت تأثیر پیامدهای منفی این بحران قرار می‌گیرد و عملکرد آنها مختل می‌شود.

3.کنترل گذرگاه راهبردی التنف

 منطقه التنف یکی از مهمترین و راهبردی‌ترین مناطق در سوریه است. مهمترین علت این اهمیت، موقعیت جغرافیایی منطقه التنف است. گذرگاه التنف نقطه مرزی مشترک بین سه کشور سوریه، عراق و اردن است که نخستین و مهم‌ترین گذرگاه مرزی سوریه با عراق به شمار می‌آید.

آمریکا و متحدانش طی سال‌های اخیر همواره تلاش کردند کنترل این گذرگاه در اختیار ارتش سوریه و محور مقاومت قرار نگیرد. کنترل این گذرگاه تا شعاع ۵۰ کیلومتری در اختیار نیروهای آمریکایی قرار دارد و آمریکا حتی به نیروهای سوری نیز اجازه نزدیک شدن به گذرگاه التنف را نمی‌دهد. گذرگاه التنف به لحاظ سیاسی نیز اهمیت زیادی دارد. زیرا این گذرگاه به واسطه نزدیکی به عراق سبب اتصال محور مقاومت در سوریه و عراق می‌شود، موضوعی که آمریکا و متحدانش از آن بیم دارند و مهمترین راهبرد آنها نیز ممانعت از اتصال گروه‌های مقاومت در منطقه به خصوص در سوریه و عراق است. روسیه معتقد است که آمریکا از منطقه التنف در مثلث مرزی سوریه و عراق و اردن به عنوان پایگاه لجستیکی برای تروریست‌ها استفاده می‌کند و سپس آنها را به صحرای سوریه می‌فرستد. در این خصوص اطلاعاتی درباره تعاملات گسترده نیروهای آمریکایی با تکفیری‌های داعش وجود دارد.

4.تضعیف عراق، سقوط بشار اسد و تجزیه سوریه

گزارش‌ها نشان می‌دهد که آمریکا اکنون 28 پایگاه شامل 24 پایگاه نظامی و 4 پایگاه لجستیکی در سوریه دارد که نزدیک به 2 هزار نیروی نظامی در آنها حضور دارند. آمریکا برای انتقال حدود ۱۳ هزار نفر از خانواده‌های عناصر داعش از اردوگاه الهول سوریه به اردوگاه الجدعه در موصل، برنامه‌ریزی می‌کند؛ اقدامی که هدف از آن، فراهم‌سازی بازگشت فعالیت این گروه تروریستی است.

وبگاه العربی الجدید گزارش داده است که تعدادی از فرماندهان داعشی از زندان الصناعه در شمال سوریه با کمک آمریکایی‌هایی‌ها گریخته‌اند. علاوه براین اعلام موجودیت و فعال شدن برخی هسته‌های تروریستی همچون “سرایا المقاومه الشعبیه” در حمص حائز اهمیت است. سایت الغد نیز در گزارشی به ابعاد اعتراضات ضد دولتی و ضد بشار اسد پرداخته است و طبق این گزارش تعداد شهرها به ۱۰ شهر می‌رسد. نکته جالب آنکه همچون دیگر تاکتیک‌های آمریکا در جهت شعله‌ور ساختن اعتراضات ساختار شکنانه، نقش زنان برجسته بوده و برخی از افراد تصاویری از خانم امینی در دست داشتند. سایت خبری “THE GRAY ZONE” فاش کرده است، فردی با اسم مستعار ابو خاطر در جلسه مشترک مقامات آمریکایی و مخالفین بشار اسد تحت عنوان(SAC) حضور داشته است، که در آن جلسه بر ادامه داشتن تحریم‌ها(تحریم قیصر و…) و ضرورت تقویت القاعده در این کشور تأکید شده است تا زمینه‌های تجزیه سوریه فراهم شود البته در این خصوص از نقش مخرب ترکیه نباید چشم پوشید .

5.مهار جمهوری اسلامی ایران و روسیه

عامل دیگری که فرضیه‌ها را درباره نقش آمریکا در افزایش تحرکات داعش در سوریه تقویت می‌کند آن است که این عملیات‌های تروریستی هم‌زمان با تشدید تنش‌ها میان مسکو و واشنگتن در سوریه صورت می‌گیرد. از طرف دیگر آمریکایی‌ها به شدت نگران افزایش نفوذ ایران و روسیه در سوریه و تهدید منافع واشنگتن در مناطق نفت‌خیز این کشور هستند.

آمریکا و رژیم صهیونیستی معتقدند حضور ایران به طور مستقیم در سوریه موجب سهل شدن حمایت ایران از متحدان منطقه ای خود یعنی حزب الله لبنان و مقاومت فلسطین می‌شود. ایران با حضور گسترده خود در سوریه میتواند به راحتی از گروه‌های نزدیک به خود حمایت تسلیحاتی و مستشاری به عمل آورد و دشمنان رژیم صهیونیستی را تجهیز نماید. این موضوع میتواند برای رژیم صهیونیستی در درگیری‌ها و کشمکش‌های بعدی بــا گروه‌های مقاومت مشکل ساز باشد و امنیت نظامی و سیاسی آن را به مخاطره اندازد.  بعلاوه دمشق برای سال‌ها نقش دروازه ورود ایران به جهان و اتصال استراتژیک ایران به منطقه مدیترانه و اروپا را بر عهده داشته و از این نظر برای تهران حائز اهمیت بوده است. ایران و سوریه در کنار یکدیگر دو ستون اصلی محور مقاومت در منطقه بشمار می آیند؛ از این رو سوریه برای ایران از اهمیت راهبردی برخوردار است؛ چراکه تشکیل و قوام محور مقاومـت بـه وجـود و حضور سوریه بستگی دارد.

6.سنگ اندازی آمریکا در پیشبرد روند صلح میان انصار الله و عربستان سعودی

 آمریکا همچنین با مداخله در روند مذاکرات صلح یمن و عربستان سعودی تلاش دارد پرونده نظامی و بشردوستانه یمن را به یکدیگر ارتباط داده و علی‌رغم ادعاهای خود برای پایان دادن به جنگ یمن، دست کم مدیریت این پرونده را به دست گرفته و اجازه تمام شدن این جنگ فاجعه‌بار را به شکلی که یمنی‌ها می‌خواهند، ندهد.

اما تحرکات آمریکا در یمن صرفا محدود به مانع‌تراشی‌های آن در جلوگیری از پایان جنگ نیست. چند روز قبل منابع آگاه منطقه با هشدار درباره نقشه اشغالگرانه آمریکا در یمن گزارش دادند که بعد از ورود تعداد زیادی از نیروهای آمریکایی به تنگه باب‌المندب و سواحل یمن، سه هفته پیش نیز ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا حدود 3000 نیروی خود را به دریای سرخ در غرب یمن منتقل کرده است. هم‌زمان با آن اطلاعات نشان می‌دهد که آمریکا پروژه‌ای را برای ایجاد تنش و درگیری در داخل یمن در چارچوب پروژه معروف خود موسوم به «هرج و مرج خلاق» طراحی کرده است. هدف از این طرح ایجاد هرج و مرج و درگیری میان یمنی‌هاست؛ به طوری که واشنگتن بدون هیچگونه اقدام نظامی بتواند به اهداف خود در داخل یمن برسد.

۷. تشدید اختلافات در منطقه قفقاز

تحرکات نظامی جمهوری آذربایجان در راستای ایفای نقش خود در پازل تعریف شده از سوی ناتو و رژیم صهیونیستی به خصوص  پس از مذاکرات آشکار و پنهان فشرده یک ماه اخیر میان جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی صورت می‌گیرد. انتقال تسلیحات جدید از سوی رژیم صهیونیستی به باکو به پیشنهاد این رژیم و در قبال موافقت علی اف برای استقرار تسلیحات مضاف بر تسلیحات مورد نیاز برای جنگ با ارمنستان و ایجاد اختلال در قوه تصمیم‌‌گیری جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است.

اردوغان در محور کریدور شرق به غرب به کریدور تورانی ناتو یا همان زنگزور نیاز دارد تا بتواند مسیر کنونی گرجستان را تنوع ببخشد و از اهرم فشار روس ها در آبخازیا و اوستای جنوبی بکاهد. از طرفی ترکیه به شدت نگران کاسته شدن نقش خود در تحولات اخیر منطقه بوده و همچنان سردرگم است و وضعیت متزلزلی را برای خود احساس می‌کند.

اما همواره سیاست قطعی ایران در خصوص هر گونه تغییرات ژئوپلیتیکی مورد تاکید قرار گرفته و جمهوری اسلامی ایران در برابر هر نقشه‌ای که با هدف تغییر مرز‌های بین‌المللی طراحی شده باشد با قدرت مقابله خواهد کرد.

ج. نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد

برآیند تحولات اخیر نشان از تلاش‌های گسترده آمریکا و رژیم صهیونیستی جهت احیای گروه‌های تروریستی از جمله داعش، القاعده، هیئت تحریرالشام، ارتش آزاد سوریه، گروه الصنادید و… دارد که نه تنها در سوریه و عراق بلکه در دیگر مناطق همچون آسیای مرکزی و قفقاز به گوش می‌رسد. بحران‌سازی و تنش آفرینی منطقه‌ای در دستور کار این دو رژیم قرار گرفته تا از رهگذر آن بتوانند ناکامی سیاسی داخلی و خارجی خود را جبران و ابقای موجودیت خود را در منطقه تضمین کنند. از جمله پیشنهاداتی که می‌توان مد نظر قرار داد راهبرد مقاومت فعال در دو بعد نرم و سخت است ((فَلِذٰلِكَ فَادعُ وَاستَقِم كَما أُمِرتَ وَلا تَتَّبِع أَهواءَهُم)). تعمیق تعامل محور مقاومت و فعالیت‌های رسانه‌ای گسترده در جهت جلوگیری از گسترش‌ دامنه‌های اعتراضی خشونت‌آمیز و برجسته‌سازی تجربه یک دهه گذشته، دستگاه دیپلماسی تبیین تحولات جاری در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین ضرورت شکل‌گیری نظم امنیت منطقه‌ای را به کمک سایر دولت‌های منطقه نصب العین خود قرار دهد. در بعد سخت نیز هزینه ضربه اول را افزایش داده  و نا امن‌سازی داخلی رژیم صهونیستی(گسترش عملیات‌های استشهادی) و هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکایی و تاسیسات راهبردی رژیم صهیونیستی در صورت افزایش تنش‌ها در دستور کار قرار بگیرد. تلاش برای بهبودی اوضاع اقتصادی و انرژی در سوریه و لبنان، ارسال سیگنال قوت و عدم عقب نشینی از اصول به برخی از دولت‌های ماجراجوی منطقه.