ریاست جمهوری بایدن برای جهان و ایران چه معنایی دارد؟

سیاست خارجی ترامپ دنیا را بهم ریخت

دوره ریاست جمهوری ترامپ نه تنها موفقیت آمیز نبود بلکه جهان را بهم ریخت. او چند جانبه گرایی را کنار گذاشت و سیستم بین المللی را چند قطبی کرد. ترامپ از بیشتر توافق های بین المللی مانند توافق هسته ای با ایران (برجام) و معاهده موشک های میان برد (INF) خارج شد و نهادهای چند جانبه گرا مانند سازمان تجارت جهانی (WTO)، سازمان بهداشت جهانی (WHO)، دادگاه کیفری بین المللی (ICC) و توافق نامه تغییرات اقلیمی پاریس را مورد حمله قرار داد.

رقابت با چین و روسیه بر سر قدرت برتر در اولویت قرار گرفت و ترامپ تحریم های سنگینی علیه ایران اعمال کرد. وی شرکت های اروپایی را تهدید کرد که اگر با ایران معامله کنند با تحریم های ثانویه روبرو می شوند، اگرچه اروپایی ها برجام را شاهکار “چندجانبه گرای موثر” می دانند. همه این تحریم ها تغییری در رویکرد ایران بر اساس سیاست های وی ایجاد نکردند. همچنین نه “فشار حداکثری” و نه روابط دوستانه ترامپ  و کیم، رئیس جمهور کره شمالی، منجر به خلع سلاح هسته ای شبه جزیره کره نشد.

با ریاست جمهوری بایدن، همان سیستم چند جانبه گرایی باز خواهد گشت، درگیری برسر قدرت برتر، باقی خواهد ماند

آیا رئیس جمهور منتخب، جوزف بایدن، مسیر را تغییر خواهد داد؟ او مطمئناً با برخی از سازمانهای چند جانبه گرا مانند WHO وWTO همکاری خواهد کرد و به توافق نامه تغییرات اقلیمی پاریس باز خواهد گشت. وی سیاستمندانه تر عمل خواهد کرد. هر چند معاهدات بین المللی جدیدی وجود نخواهد داشت، زیرا برقراری این معاهدات مستلزم دو سوم آرا در سنا است. سناتورهای جمهوری خواه از معاهده ای که توسط یک رئیس جمهور دموکرات مورد مذاکره قرار گرفته باشد، پشتیبانی نمی کنند. بخشنامه های ریاست جمهوری هنوز ابزار احتمالی هستند؛ هرچند رئیس جمهور بعدی می تواند از آنها صرفنظر کند.

تنش ها با چین و روسیه همچنان ادامه خواهد داشت. دو قطبی بودن، ساختاری خواهد شد‌. گراهام آلیسون تاریخ دان، حتی درگیری نظامی احتمالی را پیش بینی کرد، چیزی که او تله تویسدید نامید. در چنین شرایطی، هم برای اروپا و هم برای ایران بهترین راه حل این است که بی طرف بمانند تا درگیر جنگ قدرت برتر نشوند. برخی از کشورهای اروپایی با ایالات متحده متحد می شوند، زیرا آنها به تعهدات خود در ناتو پایبند هستند.

برجام و گفتگوی منطقه ای

جوزف بایدن، نامزد انتخابات ریاست جمهوری گفت که اگر ایران نیز به این توافق پایبند باشد، به برجام برمی گردد. هنوز مشخص نیست که آیا وی شرایط بیشتری را ضمیمه آن خواهد کرد یا خیر، زیرا کنگره وی را تحت فشار قرار خواهد داد تا نسبت به ایران موضع سختی بگیرد. ایران به نوبه خود اعلام کرد که قبول نمی کند که برجام مجددا مورد مذاکره قرار گیرد. با این وجود، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران ابراز امیدواری کرد که رئیس جمهور تازه انتخاب شده ایالات متحده کارشکنی­های دولت قبلی را جبران خواهد کرد و به قوانین و معاهدات بین المللی باز خواهد گشت.

احتمالاً جوزف بایدن به مسئله موشک بپردازد. ایران با اشاره به تجربیات جنگ با عراق، معتقد است که برای دفاع به موشک نیاز دارد. بنابراین، برنامه موشکی ایران نمی تواند جدا شود. موشک های عربستان سعودی در حال حاضر برد بیشتری نسبت به موشک های ایران دارند. براساس پیشنهاد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، درمورد گفتگوی منطقه ای، اگر همه بازیگران منطقه درگیر شوند، ایران می تواند با مذاکرات منطقه ای برای کنترل تسلیحات موافقت کند. یک گفتگوی منطقه ای برجام را محفوظ می گذارد.

روابط دیپلماتیک فراتر از برجام

 ترامپ قصد داشت مانع رئیس جمهور بعدی از برقراری روابط عادی با ایران شود.  وی ایران را مسئول همه تنش های منطقه می داند. کشتن ژنرال سلیمانی و اتحاد کشورهای عربی با اسرائیل باید ایران را از نظر سیاسی و دیپلماتیک منزوی کند. اگر بایدن در بعد وسیعتری تعقل کند، می تواند سیاست های ترامپ را نادیده گرفته و برای نجات توافق هسته ای روابط دیپلماتیک جدیدی با ایران ارائه دهد. چنین ابتکاری فراتر از روابط اوباما با ایران است.

ایران برای اینکه منزوی نشود، خود می تواند از همه قدرت های منطقه درخواست کند که براساس طرح صلح عربستان در سال ۲۰۰۲ همکاری کنند. در این طرح، اسرائیل فقط در مرزهایی که در سال ۱۹۶۷ به آنها تعلق داشت، به رسمیت شناخته می شود. این امر مالکیت فلسطینیان را انتقال نمی دهد و درها را به سمت “راه حل دو دولت” که جوزف بایدن از آن پشتیبانی می کند می گشاید. طرح صلح فعلی ترامپ برای غرب آسیا اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل را تأیید می کند و حقوق فلسطینیان را نادیده می گیرد.

به طور خلاصه، از یک طرف سیاست خارجی بایدن سیاستمندانه تر و چند جانبه خواهد بود. وی می تواند روابط دیپلماتیک با ایران برقرار کند. از طرف دیگر رقابت ها بر سر قدرت برتر باقی خواهد ماند و شاید حتی تنش ها نیز افزایش یابد. ایران خود می تواند مذاکرات کنترل تسلیحات منطقه ای و اعتماد سازی را ارائه دهد.