سیادت فرهنگی و حوزه تصمیم سازی

فرآیند جهانی شدن به طور کلی، اهمیت مرزها و حوزه کشور – ملت ها را با چالش روبرو ساخته است بطوری که تمامی دولت های ملی در صدد حفظ تمامیت خود در قالب دولت ملت برآمده اند. در این عرصه بیش از آنکه حضور اقتصادی و تکنولوژیک اهمیت داشته باشد، حضور فرهنگی مهم است.( بایبوردی ، 1399: 3) امروزه فرهنگ یک مقوله ساده و یک وجهی به نیست و نمی‌توان به آن نگاه تک بعدی داشت و با توجه به پویا بودن عناصر مختلف فرهنگ در عین حفظ انسجام در گذر زمان باید به صورت هدفدار و پیشرو وارد این عرصه شد.

سیادت فرهنگی، یکی از مباحثی است که لازمه پیشرو بودن در حوزه فرهنگ می‌باشد، لذا در این نوشته سعی شده از زاویه مفهومی به آن پرداخته شود.

سیادت فرهنگی در ایران

بحث از فرهنگ خودی و فرهنگ بیگانه و مقایسه آن دو و نیز بحث از عوامل تقویت و یا تضعیف خودباوری فرهنگی و کنکاش در زمینه علل و عوامل اقبال در بعضی از جوانان و روشن فکران به فرهنگ غیرخودی و عدم اقبال به فرهنگ خودی از جمله بحث های حساس و کاربردی امروز در جامعه ایران اسلامی است.

در خصوص تعریف «خودباوری » در مقابل «خودباختگی فرهنگی » به نظر می رسد، «خودباوری » یعنی تکیه بر داده های اصلی شخصی و اجتماعی یک فرد و «خودباختگی » یعنی نادیده گرفتن اصالت ها و عناصر اصلی شخصیت فردی و اجتماعی است.(ساجدی،1380: 5)

تجددگرایان از ابتدای آشنایی باغرب، تاریخ و تمدن با اصالت ایرانی را تحقیر کردند و حس ذلیل بودن فرهنگ خودی را در مقابل فرهنگ بیگانه در هر سوی جامعه ترویج دادن، ادامه سیادت فرهنگی غرب در جامعه ایرانی در نهایت به ارائه این تز منجر گردید که برای هرگونه پیشرفتی باید از فرق سر تا نوک پا فرنگی شد.

پس از انقلاب اسلامی و دستیابی روحانیون و شخصیت‌های انقلابی به اقتدار سیاسی، حیات فرهنگی و اجتماعی عمیقا دگرگون شده و بنیاد‌های فرهنگی، سیاسی اسلامی پایه گذاری شد.(شیری،1399 :11) وضعیت کلی جامعه تغییر پیدا کرد و هرگونه وابستگی به بیگانگان در هر زمینه‌ای نفی شد، این خودباوری در عرصه فرهنگ نیز قابل مشاهده و کاملا ملموس بود.

بررسی سایر کشورها

یافتن روشی برای استمرار شیوه گذشته استعمارگران در استثمار کشورهای مستعمره، دغدغه‌ای بود که مدام در اندیشه سلطه‌گران پرورانده می‌شد، در همین چارچوب بود که تهاجم اروپاییان از حالت نظامی تغییر کرد و رنگ و بوی فرهنگی یافت.(شیخ نوری،1396: 2)

استعمارگران برای حفظ موقعیت خود و استمرار استثمار و بهره‌ کشی از جوامع زیر سلطه، پس از سلطه نظامی با اقدام‌های حساب ‌شده، تخریب فرهنگ جوامع زیر سلطه را آغاز نمودند و نظریه‌هایی تدوین ‌کردند که در حقیقت چیزی جز نظریه ناهنجار نژادپرستی نبود.(کابرال،1359: 41)

همیشه اینطور به نظر رسیده است که آمریکایی‌ها و فرانسوی‌ها اغلب در مسائل سیاسی و فرهنگی و تمدنی با همدیگر به توافق نمی‌رسند، برنامه ریزی‌های گسترده رسانه‌های آمریکایی‌ جهت رسیدن به تسلط فرهنگی در اروپا با تلاش‌های طرف فرانسوی ناکام مانده است اما حقیقت این است که در پشت      2 :2016 ،P.Guerlainنبردهای رسانه‌ ای شدید، توافق گسترده ای وجود دارد.

امروزه «دیپلماسی فرهنگی»  از اولویت‌های اصلی کشورها در حوزه بین‌الملل به‌ شمار می‌رود. به‌ این‌ ترتیب بسیاری از کشورهای قدرتمند جهان مانند آمریکا، سالانه بودجه زیادی برای تأثیرگذاری سیاست‌های فرهنگی خود بر دیگر کشورها ازجمله آلمان صرف می‌کنند.(مصاحبه با رایزن فرهنگی ایران در آلمان،1397: خبرگزاری آنا)

نمونه یک کشور موفق در زمینه مقابله با تهاجم فرهنگی و کسب سیادت فرهنگی کشور چین می‌باشد. چینی ها کوشیده اند با بهره گیری از فرهنگ و میراث تاریخی غنی خود و از طریق هنر، موسیقی، ادبیات، دانش، زبان و رسانه ها، جذابیت کشور خود را افزایش دهند.(نریمانی و همکاران،1399: 20)

همچنین ژاپن طی تاریخ خود مکررا اندیشه‌هایی را از بیرون گرفته و درونی کرده است. ژاپنی‌ها آنچه را می‌گیرند، با ابتکار در جهت استفاده بهتر و تطابق بیشتر با فرهنگ بومی خویش تغییر می‌دهند؛ به‌طور مثال، در ژاپن کمالات و ارزش‌های فداکاری، وفاداری و حکم‌ فرمایی روح جمعی بخشی از جنبه ثابت فرهنگ به ‌شمار می‌رود که به آن، نسبت به دیگر فرهنگ‌ها، ویژگی و تمایز می‌بخشد. این ارزش‌ها ثابت‌اند؛ زیرا در بافت فرهنگی ژاپن از دیرباز تاکنون پیوسته وجود داشته‌اند.(سیفی،1387: 14) با بررسی آمار رسمی شاخص‌هایی چون مد و صنعت پوشاک، صنعت فیلم‌ سازی، هنر نمایشی،زبان و ادبیات، هنر و تمایل پیدا کردن به رستوران‌های غربی به این نتیجه می‌رسیم که ژاپن با ساختار فرهنگی خاص خود توانسته است فرهنگ خود را حفظ کند، و در قدم بعدی برای جهانی و عام ساختن فرهنگ خود می‌کوشد.

عملیات روانی

عملیات روانی دشمن مبنی بر تصویرسازی باشکوه از خود و القای ضعف و سستی به نظام اسلامی، زمینه‌ساز سلطه فرهنگی است.

هدف اصلی و اولیه ی عملیات روانی ، تسلط بر تفکر و رفتار جمعیت هدف است. برای رسیدن به این مهم ، باید اطلاعاتی را که جمعیت هدف دریافت می کند ، ماهرانه کنترل و دست کاری شود ، در وجود انسان ، مغز نقش داده پردازی را برعهده دارد پس باید گفت از آنجایی که مغز نه دیوار آتش دارد و نه سیستم محافظت از ویروس تا آن را در مقابل شیوه های فریب یا امواج الکترومغناتیس مصون بدارد ، هدف بسیار ارزشمندی محسوب می شود . در نتیجه فکر یک سرباز در میدان جنگ یا یک رهبر استراتژیک به صورت بالقوه بی دفاع ترین و با صرفه ترین هدف در عملیات روانی برای ارسال اطلاعات پردازش شده ، به حساب می آید.

(19 ,2012 ,Department of Defense)

نتیجه گیری

فضای حاکم بر فرهنگ یک کشور به صورت کلی متاثر از بدنه مردمی و زمینه اجتماع کشور مزبور می‌باشد و تصمیمات سیاسی کلان و راهبردی هر جامعه در بستر فرهنگ سیاسی همان جامعه شکل می‌گیرد بنابراین غلبه احساس سیادت فرهنگی غرب بر جامعه می‌تواند باعث تسری این احساس به مراجع تصمیم‌سازی نظام و در نهایت باعث فاصله گرفتن از اصول شود.

نمی‌توان با ساده انگاری و بدون برنامه ریزی درست و بدون استراتژی وارد این جنگ سرنوشت‌ساز شد، ضروری است برنامه ریزی مذکورتوسط اتاق فکر منسجمی صورت بگیرد و همچنین شامل الگوهای ملی و هویت دینی باشد، و اصولا مسئولان انتخاب شده جهت مدیریت عرصه فرهنگ باور به این نکته داشته باشند که مبانی و اصول فرهنگی جامعه اسلامی ایران توانایی لازم برای در امان ماندن از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی برآمده از هجوم تفکر و فرهنگ غربی را در ذات خود دارد، کسانی که احساس سیادت و برتری فرهنگی نسبت به فرهنگ بیگانه داشته باشند.

[1] بایبوردی، اسماعیل وکریمیان، علیرضا ؛(1393). جهانی شدن فرهنگ و تاثیر آن بر هویت ملی ایران  
[2]ابوالفضل ساجدی و محمود نمازی، «میزگرد عوامل تضعیف و تقویت خودباوری فرهنگی و علل گرایش جوانان به فرهنگ غیرخودی»، ماهنامه معرفت، شماره ۴۵
[3]شیری،حامد ؛(1399). گونه‌های فرهنگی سیاسی در ایران معاصر و دلالت‌های آسیب شناختی آن برای ثبات سیاسی و جامعه مدنی ، دوره 50 ، شماره1
[4]شیخ نوری، محمد امیر؛(1396). مهندسی فرهنگی: راهکار مقابله با تهاجم فرهنگی ، نشریه زمانه،شماره 58
[5] امیلکار کابرال، آزادی ملی و فرهنگ، ترجمه رهسپار، تهران، یاشار، 1359، ص41
[6] آزاد ارمکی، تقی ؛(1386)، فرهنگ و هویت ایرانی و جهانی شدن، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
[7] Pierre Guerlain (2016), The Ironies and Dilemmas of America’s Cultural Dominance: a Transcultural Approac, Published By: Mid-America American Studies Association
[7] نریمانی، گلناز و اخوان کاظمی، مسعود و صادقی، سید شمس الدین؛(1397).تحلیلی بر راهبردها و ابزارهای تحکیم و گسترش قدرت نرم چین، فصلنامه مطالعات روابط بین الملل،سال یازدهم،شماره 43
[8] سیفی آتشگاه، حافظه ؛(1387). ژاپن و دگردیسی فرهنگی، نشریه زمانه
[9] United States. Department of Defense. Joint Publication 3-53: Doctrine for Joint Psychological Operations. Washington: Department of Defense, 2012