بررسی کنش‌های رسانه‌ای درباره‌ی آخرین مذاکرات وین: کاوش در رسانه‌های منطقه

مقدمه

مذاکرات ایران با کشورهای طرف توافق برجام منهای آمریکا، نقش تأثیرگذاری در سرنوشت کشورهای منطقه‌ی غرب آسیا به‌خصوص کشورهای عربی حاشیه‌ی خلیج‌فارس دارد. بخش عمده‌ی نگرانی کشورهای منطقه علاوه بر موضوع هسته‌ای به روابط آن‌ها با جمهوری اسلامی ایران نیز مرتبط است. در این خصوص بررسی رسانه‌های جریان اصلی منطقه نشان‌دهنده‌ی نوعی نگرانی از آینده روابطشان با ج.ا.ایران است. این رسانه‌ها برخلاف همتایان صهیونیستی و آمریکایی، کلام تهدیدآمیز مقام‌ها را کمتر ابراز کرده و بیشتر نگرانی‌های خود درباره‌ی روابط صلح‌آمیز با ایران را منعکس کردند. در بین رسانه‌های منطقه شبکه‌ی خبری «الجزیره» نقش بیشتری در انعکاس اخبار داشت و بیشتر از سایرین درباره‌ی مذاکرات وین فعال بود.

شبکه‌ی خبری «الجزیره[1]»

شبکه‌ی خبری «الجزیره» با تیتر «ایران و قدرت‌های جهانی تلاش می‌کنند شکاف‌ها را در مذاکرات جاری وین پر کنند» از موضعی میانی تلاش کرد ضمن انعکاس برخی از اظهارات مقام‌ها، روند مذاکرات وین را مثبت ارزیابی کند. در ابتدای این گزارش سفر نماینده‌ی آمریکا در وین، به‌عنوان آغازی مثبت و به عنوان مهم‌ترین تحولات مذاکرات در وین، ارزیابی شد. البته در ادامه به این نکته توجه شد که وضعیت حاکم با شرایط مطلوب فاصله‌ی زیادی داشته، زیرا ایران و غرب دیدگاه‌های متفاوتی در افق پیش روی خود متصورند.

از نگاه «الجزیره» ضمن تأکید حضور مسئولان آمریکایی در وین، ملاقات نمایندگان دو کشور می‌توانست آغاز مناسبی برای مذاکرات باشد. در این خصوص الجزیره اظهار کرد: «ایران از زمان خروج آمریکا از توافق که به‌طور رسمی به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، هنوز از ملاقات مستقیم با آمریکا خودداری می‌کند، حتی در شرایطی که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید خواهان بازگرداندن «برجام» است.»

در ادامه از دو متن پیشنهادی ایران به‌عنوان راهی دشوار برای توافق یاد می‌شود. «الجزیره» این دو متن را راجع به لغو تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای در چهارچوبی برای ادامه‌ی مذاکرات، عنوان می‌کند. ازنظر این رسانه، دشواری پیشنهادهای ارائه‌شده در دو متن روند توافق در وین را کند خواهد کرد. درباره‌ی این گزارش ادعا شد: «امضاکنندگان اروپایی در توافق به همراه آمریکا مدعی هستند خواسته‌های ایران بر اساس متنی که در پایان دور ششم مذاکرات در ۲۰ ژوئن بر آن توافق شد (برجام)، خواسته‌هایی حداکثری است و نشان می‌دهد که این کشور برای بازگشت به توافق جدی نیست. دولت محافظه‌کار «ابراهیم رئیسی»، به دنبال «ملاحظات سیاسی جدید» خواهد بود.» علاوه بر انعکاس سخنان مقام‌های اروپایی و آمریکایی درباره‌ی متن‌های پیشنهادی ایران، الجزیره سخنان رئیس‌جمهوری ایران را نیز منعکس کرد: «رئیس‌جمهور ایران در دیدار با سفرای ایران در کشورهای همسایه، تقویت روابط با همسایگان برای مقابله با تحریم‌ها را حرکتی راهبردی برای ایران دانست، اما گفت که این کشور در مذاکرات وین نیز «جدی» است. وی گفت: اگر طرف مقابل اراده کند تحریم‌ها را لغو کند، توافق خوبی انجام می‌شود و ما قطعاً دنبال این توافق خوب هستیم.» بازتاب سخنان رئیس‌جمهوری ایران درباره‌ی رابطه با همسایگان بیانگر نگرانی عمده‌ی کشورهای عربی است. همان‌طور که در مقدمه مطرح شد، تمرکز کشورهای منطقه درباره‌ی تصمیم‌های ایران درباره‌ی تعاملات ج.ا.ایران با آن‌ها است.

«اراده‌ی جدی»

در بخش دیگری از گزارش «لغو کامل تمامی تحریم‌های اعمال‌شده آمریکا از سال ۲۰۱۸»، عنوانی بود که خبرگزاری الجزیره آن را موضع قطعی ایران در مذاکرات، اعلام کرد. البته این خبرگزاری تا حدودی سعی کرده بی‌طرفانه از سند سومی درباره‌ی بازه زمانی لغو تحریم‌ها و تضمین برای جلوگیری از نقض عهد مجدد توسط آمریکا را منتشر کند. برای این اساس، ایران اعلام کرد «سند سوم پس از توافق بر سر دو متن اولیه ارائه خواهد شد.»

طبق گزارش الجزیره، نماینده ایران در مذاکرات اعلام کرد: «احساس می‌کنم طرف مقابل (نمایندگان اروپایی) اراده جدی‌تری برای ورود به مذاکرات مؤثر و نتیجه گرا پیداکرده‌اند. همچنین آمریکا را به دلیل کارشکنی و وضع تحریم‌های مجدد محکوم خواهد بود.»

در گزارش الجزیره به نقل از «وال‌استریت ژورنال[2]»، آمریکا به‌زودی هیئتی را به امارات متحده عربی اعزام خواهد کرد تا از معاملاتی که «منطبق بر تحریم‌هایش نیست» جلوگیری شود. در این گزارش آمده است که آمریکا برای توقف تجارت «غیرقانونی» با ایران با شرکت‌های مالی در ژاپن و کره جنوبی همکاری نزدیکی خواهد داشت. در همین حال، «رابرت مالی[3]»، نماینده‌ی آمریکا پیش از سفر به وین در مصاحبه‌ای با الجزیره اظهار کرد: «دولت بایدن حاضر است در «مسیر دیپلماسی» با ایران «امتیاز دهد» و درعین‌حال آماده است تا همه گزینه‌های دیگر را نیز در نظر بگیرد. علاوه بر این آمریکا تلاش می‌کند نگرانی‌های اسرائیل در مورد ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران را کاهش دهد.»

پس از گزارش «رابرت مالی» الجزیره درباره‌ی تحرکات مقام‌های رژیم صهیونیستی اذعان کرد: ««نفتالی بنت[4]»، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، «بنی گانتز[5]»، وزیر دفاع و «دیوید بارنیا[6]»، رئیس جدید «موساد» را در بحبوحه‌ی تهدیدات رژیم‌ مبنی بر حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران، به واشنگتن اعزام کرد.»

همچنین الجزیره به نقل از مقام‌های ایرانی اعلام کرد: ج.ا.ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نخواهد بود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این موضوع را تأیید کرده که ایران غنی‌سازی اورانیوم با خلوص ۹۰ درصدی ندارد. با این اوصاف، «رافائل گروسی[7]»، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در مصاحبه با الجزیره اظهار کرد: «که ایران باید دسترسی بیشتری به بازرسان خود بدهد و برای ادامه مذاکرات وین، اعتماد ایجاد کند.» در ادامه به نقل از «رافائل گروسی» درباره‌ی نصب مجدد دوربین‌ها و ضبط تصاویر با ایران مذاکره شد. او همچنین اذعان کرد: «باید برای آژانس روشن شود. آثاری از مواد هسته‌ای را در مکان‌هایی پیداشده که قبلاً اعلام‌ نشده بود.»

خبرگزاری «گلف نیوز[8]»

خبرگزاری «گلف نیوز» در یادداشتی با عنوان «آیا توافق هسته‌ای در وین فصل جدیدی را برای منطقه رقم خواهد زد؟» سعی کرده در دو بخش مواضع و ادعاهای هریک از طرفین را منعکس کرده و در برخش پایانی مواضع و اولویت‌ها منطقه‌ای پس از توافق را از منظر برخی از کشورهای عربی تشریح کند.

در بخش ابتدایی گزارش از روند مأیوس‌کننده در دوره‌های قبلی و نبودن تفاهم بین طرفین سخن گفته شد. در ادامه نسبت به دور آخر مذاکرات پس از روی کار آمدن دولت جدید در ایران و ابراز امیدواری از واکنش‌های طرفین، این خبرگزاری مدعی شد: «در وین احساس خوش‌بینی دوباره وجود دارد. البته موضوع تسریع فعالیت‌های هسته‌ای خشم مقام‌های اروپای و آمریکایی را در پی داشت.» همچنین تأکید بر نقش روسیه و چین در دور جدید مذاکرات در این گزارش نقطه‌ی عطفی محسوب می‌شد. همچنین نویسنده دربار‌ه‌ی اظهارات مقام‌های رژیم صهیونیستی مدعی شد: «ازنظر اسرائیل، تهران فقط زمان می‌خرد و بازی آخرش ساختن زرادخانه هسته‌ای است.» همچنین از موضع «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا عنوان شد: «رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده است که مایل به بازگشت به تعهدات خود بوده و درعین‌حال ایران را به عقب‌نشینی از توافق قبلی (برجام) متهم کرد.»

یک تعهد آهنین

در ابتدای بخش دوم، اقدام رئیس‌جمهور قبلی آمریکا «دونالد ترامپ» برای خروج یک‌جانبه از «برجام» نکوهیده شد، سپس مواضع و دلایل ایران برای اخذ تضمین و تعهد کافی از طرف مقابل مطرح شد. در این خصوص باید خاطرنشان شود توجیه اقدامات ایران برای اخذ تعهدات مطمئن از طرف مقابل به خاطر سابقه‌ی بدعهدی، یکی از نکات قابل‌تأمل در انعکاس اخبار مذاکرات از طرف خبرگزاری «گلف نیوز» بود. این موضوع در حالی است که رسانه‌های صهیونیستی و آمریکایی بدون حتی اندکی توجه به سابقه‌ی بدعهدی آمریکا و ملاحظات ایران در این خصوص، دائماً تهدیدات مقام‌های خود را منعکس می‌کنند.

درباره‌ی علت پافشاری ایران برای اخذ تعهدات مطمئن، در این گزارش اظهار شد: «ایران اکنون می‌گوید آماده توافق است، اما بر لغو تحریم‌ها و گرفتن تعهد آهنین از آمریکا مبنی بر عدم خروج از توافق در آینده اصرار دارد. تهران در هر دو مورد تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای به دنبال ایجاد یک قرارداد محکم است. همچنین برای دولت بایدن، اقدام «دونالد ترامپ» برای خروج یک‌جانبه از «برنامه جامع اقدام مشترک» ۲۰۱۵ (برجام)، نوعی کارشکنی در بسیاری از برنامه‌های سیاست خارجی آمریکا بود. بر این اساس هدف اصلی بایدن تنظیم مجدد اولویت‌های ژئوپلیتیک آمریکا، به‌ویژه در خاورمیانه است.»

پس از ذکر شرایط و اقدامات صورت گرفته در مذاکرات، در بخش پایانی منافع، اولویت‌ها و انتظارات برخی از کشورهای عربی از توافق ایران با طرف مقابل تشریح شد. در این بخش اظهار شد: «تعدادی از کشورهای عربی متوجه شده‌اند که محدودیت‌هایی برای اقدامات آمریکا در قبال ایران وجود دارد. چنین عمل‌گرایی را می‌توان در مذاکرات اخیر امارات و ایران و در دور مذاکراتی که بین عربستان سعودی و ایران با میانجیگری عراق برگزار می‌شود، مشاهده کرد؛ اما این بدان معنا نیست که فعالیت‌های هسته‌ای ایران تنها موضوعی است که در ذهن رهبران منطقه است. آن‌ها می‌خواهند ایران را متعهد به برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز با بازرسی‌های بین‌المللی باشد. همچنین حضور منطقه‌ای ایران، باعث بی‌ثباتی است و همسایگان از مداخله در امور داخلی خود ناراضی هستند.» از طرفی آغاز «گفتگوهای مستقیم بین ایران و کشورهای عربی و رفع هرگونه سوءظن از طرف ایران نسبت به این کشورها» یکی از خواسته‌های منطقه‌ای در هنگام توافق با ایران بود. علاوه بر این، کاهش دخالت آمریکا در منطقه ممکن است رویکرد مناسبی باشد. بنا بر ادعای این خبرگزاری: «دشمنان دیروز می‌توانند با یکدیگر صحبت کنند و درک کنند که باید به فرهنگ قطب‌بندی سیاسی و فرقه‌ای پایان داده و به ایجاد سیاست همراهی با همسایگان توجه کنند. مردم منطقه، ازجمله مردم ایران، لایق زندگی بهتر و فرصت‌های پیشرفت هستند.»

در جملات پایانی نویسنده شرایط جاری در مذاکرات را بسیار شکننده می‌داند و در این خصوص مدعی می‌شود: «حس خوش‌بینی در وین بسیار شکننده است. ممکن است حملات سایبری علیه تأسیسات هسته‌ای ایران صورت گیرد و مذاکرات را از مسیر خود خارج کند. آمریکا قبلاً نسبت به تشدید اقدامات علیه ایران از این روش و همچنین حملات پهپادی از راه دور، هشدار داده است. این اقدامات به مذاکره‌کنندگان در وین کمکی نمی‌کند.»

خبرگزاری «عرب نیوز[9]»

خبرگزاری عرب نیوز در یادداشتی با عنوان «گروه ۷ اعلام کرد ایران باید تشدید تنش هسته‌ای را متوقف کند» لحنی تندتر نسبت به سایرین داشت و بخش عمده‌ای از اظهارات تهدیدآمیز مقام‌های اروپایی را منعکس کرد. این خبرگزاری درباره‌ی اظهارات تهدیدآمیز مقام‌های اروپایی علیه ایران اظهار کرد:

• «گروه هفت روز یکشنبه اعلام کرد که زمان برای توافق با ایران برای محدود کردن جاه‌طلبی‌های هسته‌ای‌اش در حال اتمام است.»
• «لیز تراس»، وزیر خارجه بریتانیا، میزبان گروه هفت، ادعا کرد: «ازسرگیری مذاکرات در وین آخرین فرصت جمهوری اسلامی برای آمدن به میز مذاکره با یک قطعنامه جدی است هنوز زمان وجود دارد تا ایران بیاید و با این توافق موافقت کند.»
• در بیانیه پایانی این مذاکرات آمده است: «ایران باید تشدید تنش هسته‌ای را متوقف کرده و از فرصت موجود برای توافق استفاده کند.»
• «تهران متهم شده است که نسبت به پیشرفت‌هایی که در اوایل امسال برای توافق ایجادشده بود عقب‌نشینی کرده و با اهرم زمان بازی می‌کند.»
• «لیز تراس» برای اولین بار درباره‌ی مذاکرات جاری به ایران «اولتیماتوم» می‌دهد.

خبرگزاری «الجزیره[10]»

دریکی از آخرین اخبار مرتبط با مذاکرات وین، خبرگزاری «الجزیره» گزارشی را با عنوان «ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه نصب مجدد دوربین‌ها در تأسیسات هسته‌ای کرج را داد» از آخرین گفتگوها در وین رونمایی کرد. بر این اساس، «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی[11]» اعلام کرد: «بار دیگر به تأسیسات ساخت قطعات سانتریفیوژ در کرج دسترسی پیداکرده توافق شده دوربین‌هایی را که در ماه «ژوئن» ۲۰۲۱ در اثر حمله خرابکارانه به این سایت مورد هدف قرارگرفته بود را جایگزین کند.» این خبر به نقل از یکی از رسانه‌ها معتبر ایرانی «نورنیوز» منعکس شد. همچنین محکومیت حملات صورت گرفته برای خرابکاری در تأسیسات از طرف آژانش، ادعای ایران مبنی بر خرابکاری در تأسیسات هسته‌ای را تأیید می‌کرد. البته در این گزارش از رژیم صهیونیستی به‌عنوان مظنون در عاملیت اقدام‌های خرابکاری نام ‌برده شد ولی تنها خبر قطعی در این خصوص همان «محکومیت حملات از طرف ایران» بود.

طبق گزارش الجزیره: «توافق با ایران برای جایگزینی دوربین‌های مداربسته در تأسیسات کرج، تحول مهمی برای راستی آزمایی و نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران است.» همچنین «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد: «توافق برای راه‌اندازی دوربین‌ها به ما امکان می‌دهد تداوم دانش لازم را در این تأسیسات از سر بگیریم. من صمیمانه امیدوارم بتوانیم به گفتگوهای سازنده خود برای رسیدگی و حل‌وفصل همه مسائل پادمانی باقی‌مانده در ایران، ادامه دهیم.»

در ادامه الجزیره مدعی شد: «دوربین‌ها ضبط را متوقف نکرده‌اند، اما ایران گفته است تنها زمانی فیلم‌های ضبط‌شده را تحویل خواهد داد که آمریکا تحریم‌های یک‌جانبه‌ی اعمال‌شده علیه تهران پس از خروج از توافق در سال ۲۰۱۸ را لغو کند.» الجزیره به نقل وزیر امور خارجه‌ی ایران توافق صورت گرفته با عنوان «توافق خوب» منتشر کرد. وزیر امور خارجه‌ی ایران در ادامه «از لفاظی‌های سیاسی آژانس و عملکردی فراتر از وظایف فنی این سازمان، انتقاد کرد.»

نشریه‌ی «بیزینس استاندارد[12]»

نشریه‌ی «بیزینس استاندارد» در گزارشی اجمالی درباره‌ی موضوع دیدار وزیران خارجه روسیه و ایران و گفتگو درباره‌ی حمایت از نسخه اصلی توافق هسته‌ای، تمرکز کرد. نویسنده‌ی یادداشت در این گزارش اظهار کرد: «سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و حسین امیرعبداللهیان همتای ایرانی وی در تماس تلفنی درباره توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ گفتگو کردند» همچنین اعلام شد: «وزارت امور خارجه روسیه در بیانیه‌ای اعلام کرد دیپلمات‌های ارشد روز دوشنبه بر موضع مشترک خود برای بازگرداندن توافق هسته‌ای در متن متعادل اولیه آن که توسط شورای امنیت سازمان ملل تصویب‌شده بود، گفتگو کردند.»

در بخش دیگر گزارش، خبر گفتگوهای وزرای خارجه‌ی ایران و روسیه در خبرگزاری رسمی چین نیز منعکس شد. در این بخش به نقل از خبرگزاری «شینهوا[13]»، تأکید شد: «رسمیت و مرجعیت «برجام» و همچنین مبنا قرار دادن آن‌، تنها راه صحیح برای تضمین حقوق و منافع همه شرکت‌کنندگان در گفتگوهاست.»

جمع‌بندی

در مقایسه با رسانه‌های صهیونیستی و آمریکایی، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های عرب‌زبان منطقه از انعکاس اظهارات تهدیدآمیز مقام‌های کشورها علیه ایران فاصله گرفته و سعی کردند اظهارات هر دو طرف را منتشر کنند. در خلال اظهارات مسئولان مذاکره‌کننده‌ی عضو «برجام» گفتگو راجع به برخی از نگرانی‌ها کشورهای عرب منطقه و ابراز امیدواری برای مصالحه و برقراری ارتباطی دوستانه با جمهوری اسلامی ایران، موضوع موردتوجه این رسانه‌ها بود. به نظر می‌رسد برخلاف اروپایی‌ها، آمریکا و رژیم صهیونیستی، کشورهای منطقه روابط دوستانه با ج.ا.ایران و کاهش تنش بین ج.ا.ایران و آمریکا را بااهمیت‌تر از فعالیت‌های هسته‌ای می‌دانند. این کشورها امیدوارند در سایه‌ی توافق وین بتوانند ثبات و روابط دوستانه‌ی بیشتری با ج.ا.ایران برقرار کنند.

[1] https://www.aljazeera.com/news/2021/12/11/iran-and-world-powers-try-to-bridge-gaps-in-ongoing-vienna-talks
[2] Wall Street Journal
[3] Robert Malley
[4] Naftali Bennett
[5] Benny Gantz
[6] David Barnea
[7] Rafael Grossi
[8] https://gulfnews.com/opinion/op-eds/will-a-nuclear-deal-in-vienna-mark-a-new-chapter-for-the-region-1.84368426
[9] https://www.arabnews.com/node/1985576/middle-east
[10] https://www.aljazeera.com/news/2021/12/15/iran-allows-iaea-to-re-install-cameras-at-contested-karaj-site?taid=61bad9664bd3090001f14c28&utm_campaign=trueAnthem%3A+Trending+Content&utm_medium=trueAnthem&utm_source=twitter
[11] IAEA
[12] https://www.business-standard.com/article/international/russian-iranian-fms-support-original-version-of-iran-nuclear-deal-121121400079_1.html
[13] Xinhua News Agency