فرصت ها و تهدیدهای پرونده «معامله قرن» برای ترکیه

پرونده معامله قرن در حالی در آستانه ورود به سال چهارم خود است که تنش میان فلسطین و رژیم صهیونیستی در طی سنوات اخیر به افزایش یافته است؛ به نحوی که این کنشگری ها چه در حوزه سیاست خارجی و چه در حوزه سیاست داخلی ترکیه تاثیرات قابل توجهی داشته است.

مقدمه

هنگام بررسی نوع رفتار دولت وقت ترکیه پیرامون پرونده «معامله قرن» می‌توان در نظر گرفت که ترکیه در سال 2021 میلادی، احتمال یک جنگ قریب وقوع میان نوارغزه و رژیم صهیونیستی را پیش بینی نمی کرد و تصور ترکیه از بحران موجود، افزایش سطح تنش های سیاسی بوده است. این نتیجه را می توان از میزبانی رئیس‌جمهور ترکیه از سفر رئیس رژیم صهیونیستی به این کشور در اوایل ماه فوریه 2021 میلادی و نیز تلاش اردوغان جهت ایفای نقش میان جی گیری میان حماس و رژیم صهیونیستی در بازه زمانی نبرد 11 روزه نوارغزه میان دو طرف عنوان کرد. همچنین درخواست رژیم صهیونیستی از ترکیه جهت بسته شدن دفاتر رسمی حماس در این کشور، عدم توجه دولت ترکیه به اخراج شهروندان فلسطینی از سرزمین های اشغالی و افزایش میزان شهرک نشینی این رژیم، از دیگر پیامدهای سیاست دولت اردوغان در منطقه می باشد. از سوی دیگر با بررسی شبکه ها و روزنامه های رسمی دولت ترکیه می تواند دریافت که دولت ترکیه، سطح حملات موشکی حماس در نبرد 2021 میلادی به رژیم صهیونیستی را پیش بینی نکرده بود. در ادامه به بررسی فرصت ها و تهدیدهای پرونده «معامله قرن» برای ترکیه می پردازیم.

فرصت ها

ایفای نقش فعال منطقه ای: دولت ترکیه در طی سنوات اخیر در سطح داخلی و منطقه ای با چالش های مختلفی مواجه شده است. این کشور در سال 2022 میلادی با بحران های مختلفی از جمله نرخ تورم 60 درصد، اختلافات داخلی و درون حزبی، بحران سوریه و اقلیم کردستان عراق مواجه است. دولت ترکیه در تلاش است تا با تقویت روابط خود با کشورهای حاشیه خلیج فارس، شمال آفریقا و رژیم صهیونیستی، مشکلات اقتصادی و تنش‌های موجود در سطح سیاست خارجی خود را مدیریت کند. پرونده «معامله قرن» برای دولت ترکیه می تواند یک فرصت در راستای نقش آفرینی موثر در سطح منطقه باشد. میزبانی رئیس‌جمهور ترکیه از رئیس جمهور رژیم صهیونیستی در دوره پیش از جنگ غزه در سال 2021 میلادی، در جهت ایفای نقش فعال دولت ترکیه بود(Gordon, 2008: 86).

نقش میانجی میان حماس و رژیم صهیونیستی: دولت اردوغان در تلاش است تا نقشی متوازن پیرامون مسئله فلسطین لحاظ کند تا بتواند به عنوان یک بازیگر مهم در منطقه جنوب غرب آسیا ایفای نقش کند و مانعی برای افزایش نفوذ محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه باشد(دهشیار، 1392: 21-18).

گرفتن امتیاز بیشتر از غرب: منطق حاکم بر سیاست خارجه دولت اردوغان، نشان دهنده آن است که معامله قرن به ترکیه این فرصت را می دهد تا با استفاده از آن بتواند به اهدافش در مناسبات روابط خارجی خود با غرب دست یابد(دهشیار، 1392: 21-18).

تحت شعاع قرارگرفتن بحران داخلی: جلسه شش جانبه رهبران احزاب مخالف دولت اردوغان با جنگ اکراین همزمان شد. دولت توانست با پوشش کامل رسانه ای از جنگ اکراین، اختلافات سیاسی داخلی در افکار عمومی مردم را کنترل کند. اردوغان توانست با برگزاری جلسات مذاکرات آتش بس روسیه و اکراین در استانبول، محبوبیت خود را در افکار عمومی افزایش دهد. به نمایش درآمدن تصویر رئیس جمهور ترکیه در افکار عمومی به عنوان یک مقتدر در دستور کار رسانه های دولت ترکیه قرار دارد(Lake, 1997 :105).

تهدیدها

تحمیل مفاد توافق رژیم صهیونیستی: ترکیه در تلاش است تا به واسطه بهبود روابط و مناسبات تجاری و اقتصادی خود با رژیم صهیونیستی، نقشی محوری در منطقه جنوب غرب آسیا و انتقال انرژی به اروپا ایفا کند؛ اما در صورت افزایش تنش و شروع یک جنگ تمام عیار میان فلسطین و این رژیم، ممکن است حمایت سیاسی از رژیم صهیونیستی بر دولت ترکیه تحمیل شود. بدین ترتیب حمایت از حماس و دور زدن تحریم های بانکی متوقف خواهد شد(دهشیار، 1392: 27-26).

ورود به بحران سیاسی با ایران و کشورهای منطقه: ترکیه یکی از اعضای پیمان ناتو است. در صورت افزایش سطح تنش میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، ایالات متحده آمریکا از این رژیم حمایت خواهد کرد. بدین ترتیب، حمایت ترکیه از غرب موجب می شود تا روابط ترکیه با جمهوری اسلامی ایران در عرصه سیاست خارجی پیرامون پرونده های مختلف سیاسی و اقتصادی از جمله سوریه، لیبی و قفقاز، با بحران جدی مواجه شود. وضعیت شکننده موجود در اقتصاد و سیاست ترکیه، توان تقابل دولت ترکیه با چنین تبعاتی را کاهش داده است(قلی زاده، کفاش، 1392: 17-13).

تقویت جبهه مخالفان اردوغان: از روز نخست، پرونده «معامله قرن» انتقادات زیادی را علیه موضع گیری های سیاسی دولت اردوغان در قبال مسئله فلسطین به همراه داشته است. این موضوع در نحوه کنشگری ترکیه علیه رژیم صهیونیستی موثر بوده است. با انعقاد قراردادهای تجاری میان دولت ترکیه و رژیم صهیونیستی، انتقادات بسیاری از سوی افکار عمومی متوجه دولت ترکیه شده است(قلی زاده، کفاش، 1392: 19-17).

نتیجه گیری و ارائه اقدامات سیاستی جمهوری اسلامی ایران در قبال ترکیه

با توجه به منطق حاکم بر سیاست خارجه دولت اردوغان می توان متوجه شد که در صورت همراهی ترکیه با پرونده «معامله قرن» مزایای احتمالی کوتاه مدت متوجه وی خواهد شد اما تبعات ناشی از آن بسیار سنگین و بلند مدت خواهد بود. به نحوی که امکان رجوع یکباره از آن وجود نخواهد داشت. دولت ترکیه با بحران اقتصادی جدی مواجه است. در ارائه راهکارهای دیپلماسی اقتصادی باید به اهداف و منافع ملی هر کشور توجه داشت. کنشگری های سیاسی دولت ترکیه نشان داده است که به با توجه شرایط مختلف، می تواند کنشگری سیاست خارجی خود را در راستای کسب حداکثری منافع ملی تغییر می دهد. از جمله اقدامات سیاستی جمهوری اسلامی ایران در قبال ترکیه پیرامون پرونده معامله قرن به شرح ذیل می باشد:

• استفاده جمهوری اسلامی ایران از بستر سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جهت افزایش تعاملات خود را با کشور ترکیه.
• استفاده از ظرفیت رسانه‌ای و بهره‌مندی از شبکه‌های برون‌مرزی جهت افزایش سطح حمایت افکار عمومی مردم ترکیه درقبال مسئله فلسطین.
• پیشبرد سطح انتقادات رسانه ای افکار عمومی مردم ترکیه از سیاست خارجی دولت در شبکه های اجتماعی
• شناساندن ظرفیت‌های اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران و ترکیه توسط سفارتخانه‌ها به سرمایه گذاران خارجی جهت افزایش سطح همکاری های اقتصادی.
• تثبیت و استفاده حداکثری جمهوری اسلامی ایران از جایگاه برتر خود در پرونده عراق، سوریه، لبنان و یمن
• افزایش سطح کنشگری جمهوری اسلامی ایران پیرامون مسئله قره باغ در ابعاد اقتصادی، اطلاعاتی و نظامی

- «اردوغان و ننگ میزبانی از رئیس رژیم صهیونیستی» وب سایت شبکه العالم، منشتر شده در 7 بهمن (1400). قابل دسترس در: https://fa.alalam.ir/news/6015723/
- «رژیم صهیونیستی خواستار بسته شدن دفاتر حماس در ترکیه شد» وب سایت خبرگزاری التقریب، منشتر شده در 2 آذر (1400). قابل دسترس در: http://www.taghribnews.com/fa/news/527892/
- «حمله اسرائیل به غزه» وب سایت خبرگزاری آناتولی، منتشر شده در 20 اردیبهشت (1400). قابل دسترس در: https://www.aa.com.tr/fa/2567067
- دهشیار, حسین. (1392). هویت خاورمیانه ای ترکیه: تاکید منطقه ای. سیاست جهانی, 1(2), 145-172.
قلی زاده, سید ابراهیم, کفاش جمشید, محمد رضا, کفاش جمشید, محمد رضا. (1392). پیامد های سیاسی- امنیتی افزایش قدرت منطقه -   ای ترکیه بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا. فصلنامه آفاق امنیت, 6(19)
- "Trump's Middle East plan would steal Palestinian land: Turkey". Reuters. January 28, 2020.  https://www.reuters.com/article/us-israel-palestinians-plan-turkey-idUSKBN1ZR2L3
- Gordan, Philip H. And Omer Taspinar. 2008. Winning Turkey: How America, Europe And Turkey Can Revive A Fading Partnership, Washington Dic: The Brookings Institutions.
- Lake, David And Potrick M. Morgan , eds. 1997. Regional Orders: Building Security In A New World, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press.