مقدمه
جابهجایی قدرت و تغییر موازنه بین کشورهای قدرتمند همواره یکی از موضوعات حساس و تأثیرگذار در ثبات و صلح جهان بوده است. عموماً جابهجایی قدرت و کاهش توانمندی کشورهای پرقدرت، تقابل نظامی را در پی دارد. ازاینرو با افول قدرت آمریکا و رشد چشمگیر قدرتهای نوظهور مانند چین، همواره تقابل نظامی آمریکا با کشورهایی همچون چین، روسیه و جمهوری اسلامی ایران موضوعی مهم خواهد بود. در کلامی دیگر، در صورت درگیری نظامی از سوی آمریکا، کدام کشورها در رویارویی مستقیم با این کشور خواهند بود. برای پاسخ به این سؤال، موارد متعددی را باید در نظر گرفت.اما بهطور خلاصه برای بررسی این سؤال میتوان چند محور کلی را بررسی کرد. موازنهی قوا، رویکرد دولت آمریکا با رهبری «جو بایدن»، نقش و توان همپیمانان آمریکا و افکار عمومی مردم آمریکا و اقبال آنها به موضوع جنگ موارد تأثیرگذاری برای دولتمردان آمریکا در انتخاب گزینهی نظامی خواهند بود.
موازنهی قوا – رویکرد دولت آمریکا با رهبری «جو بایدن»
تحولات جهانی و جابهجایی و تغییر قدرت در بین کشورها، بهویژه در ارتباط با چین و آمریکا در زمان حضور «دونالد ترامپ» رشد چشمگیری داشت. این تحولات با شعار «اول آمریکا» و تمرکز بیشتر دولت ترامپ نسبت به مسائل اقتصادی در مقابل موضوعات مرتبط با سیاست بینالملل و فنآوریهای پیشرفته، نفوذ چین را در عرصهی بینالملل تقویت کرد. ازاینرو پس از ترامپ، «جو بایدن» حضور در منطقه «ایندو پاسیفیک» و رقابت درزمینهی فنآوری را سیاست اصلی خود اعلام کرد. روسیه رقیب دیگر آمریکا، دومین کشور قدرتمند جهان به لحاظ نظامی[1] در زمان ریاستجمهوری ترامپ با اقبال کاخسفید مواجه شد و توانست از آن فرصت برای تقویت خود بهره ببرد.[2] در طول چهارسال ریاست جمهوری ترامپ، این موارد تأثیر بالایی بر تغییر موازنهی قوا به نفع رقبای آمریکا داشت. براین اساس دولت «جو بایدن» برای تغییر روند شکلگرفته اولویتهای کاخ سفید را اعلام کرد[3]:
– رقابت ژئوپلیتیک موضوع اصلی در مورد مسائل دفاعی ایالاتمتحده
– تسلیحات هستهای ، بازدارندگی هستهای و کنترل تسلیحات هستهای
– تمرکز بر قابلیتهای نظامی ایالاتمتحده و متحدانش در منطقه هند و اقیانوس آرام «ایندو-پاسیفیک»
– حفظ برتری ایالاتمتحده در فناوریهای تسلیحاتی متعارف
– نوآوری و سرعت توسعه و استقرار سیستم تسلیحاتی ایالاتمتحده
– تأمین زنجیرهی امنیتی، به معنی آگاهی و به حداقل رساندن اتکای سیستمهای نظامی ایالاتمتحده در واحدهای خارجی و ارتقای توانایی مقابله با جنگهای ترکیبی و تاکتیکهای منطقه خاکستری
بر اساس اظهارات مقامات دولت بایدن و راهبرد عملی کاخسفید، تأمین امنیت شرکا و متحدان آمریکا در سراسر دنیا در اولویت دوم بوده و در مقابل ارتقای امنیت ملی برای مقابله با رقبای بینالمللی اولویت اول و اصلی دولت بایدن خواهد بود.[4] ازاینرو تحولات غرب آسیا بهویژه دربارهی خروج نظامیان آمریکایی از منطقه و حوادث مرتبط با افغانستان در راستای سیاست کلان کاخسفید توجیه میشود. اما علاوه بر موقعیت «ایندو پاسیفیک»، برای تمرکز بیشتر بر چین و روسیه بهطور همزمان، آمریکا باید پایگاهی مطمئن در آسیای مرکزی داشته باشد. ازبکستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی مناسب و به لحاظ دسترسی و تسلط بر جین و روسیه ایدئال خواهد بود.ازبکستان همچنین میتواند بر مسیر طرح «یککمربند – یکجادهی» چین اشراف کامل ایجاد کند. بنابراین کشور ازبکستان در آینده از لحاظ سرمایهگذاری، مکانی مناسب برای کشورهای غربی خواهد بود.[5]
نقش و توان برخی از همپیمانان مطرح آمریکا
یکی از مهمترین نگرانیهای اروپا در دوران ترامپ، کاهش سطح همکاریهای آمریکا با اروپا بهویژه آلمان بود. این رویکرد با ورود «جو بایدن» به کاخ سفید بهطورکلی تغییر کرد. بر اساس اظهارات «جو بایدن» حمایت آمریکا از اروپا در مقابل روسیه ادامه دارد.[6] اما به نظر میرسد اروپا برای موازنهی قوای آمریکا در مقابل روسیه و چین نقش مطمئنی بازی نکند، همچنین برای صفآرای مقابل چین، نقش اروپا بهویژه آلمان کمرنگ خواهد بود[7] این کشور زمین رقابت چین و آمریکا برای تحقق توانمندی ژئوپلیتیکی آنها خواهد بود. در دههی گذشته، برلین استراتژیهای آسیای میانه، هند و اقیانوسیه را توسعه داده و بهطور فعال روابط نزدیکتری با هند برقرار کرده است.همچنین آلمان ازیکطرف با چین روابط تجاری تنگاتنگی دارد و از طرف دیگر همین روابط را در فاز سیاسی با آمریکا برقرار کرده است. بنابراین در صورت تقابل نظامی آمریکا با چین، اروپا نقش فعالی نخواهد داشت. حتی ممکن است در صورت تقابل نظامی، اروپا به لحاظ اقتصادی خسارت ببیند.[8]
اینترنت پرقدرت ۵جی، کالای بسیار جذابی برای بسیاری از کشورهاست. انگلستان که بهتازگی از اتحادیه اروپا جداشده برای توسعهی همکاریهای فنآوری با چین، ابراز تمایل کرده است. تمایل انگلیس میتواند برای بسیاری از کشورهای دیگر حتی در اروپا جذاب باشد. این فنآوری (اینترنت ۵جی شرکت هووآوی) برای بسیاری از شرکتهای اروپایی مقرونبهصرفه است.کشورهای اروپایی تمایل ندارند در کشمکشهای چین و آمریکا دخالت کنند. احتمالاً آنها در این رقابت موضع بیطرف اتخاذ میکنند.
نقش هند در رقابت چین و آمریکا بسیار تأثیرگذار خواهد بود و از طرفی هم برای این کشور هم فرصت محسوب میشود و هم تهدید. بههرحال هند باید در این رقابت موضعی مشخص در برابر دو قدرت اتخاذ کند. اگر رقابت چین و آمریکا بهصورت مصالحهآمیز پیش رود و دو کشور مواضع خصومتآمیزی علیه یکدیگر اتخاذ نکنند و بهنوعی راه صلح و همکاری را پیش گیرند ممکن است که منافع هند را در راستای توافقات خود «قربانی» کنند. اگر روابط دو قدرت به سردی بیانجامد و تنش بالا بگیرد، آنگاه هند میتواند از آب گلآلود به نفع خود ماهی بگیرد. در شرایط سردی روابط دو قدرت، هند میتواند از طریق ائتلاف با یکطرف منافع خود را دنبال کند.
رقابت چین و آمریکا برای کشور ژاپن دردسرساز است. این کشور از طرفی به لحاظ توسعهی تجارت با چین در ارتباط بوده و از طرفی برای تأمین امنیت خود به آمریکا وابسته است. بنابراین به لحاظ روابط تجاری بسیار گسترده با چین، امکان قطع همکاری برای ژاپن بسیار دشوار خواهد بود.[9]
افکار عمومی مردم آمریکا و اقبال آنها به موضوع جنگ
مردم آمریکا بعد از جنگهای ویتنام و اشغال نظامی عراق و افغانستان، نسبت به موضوع جنگ و حضور سربازان آمریکایی برای مأموریتهای خارج از خانه، رویخوش نشان ندانند. در جریان انتخابات ۲۰۰۸ این موضوع نقش مهمی در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا داشت.[10] در بحران اقتصادی آمریکا و شرایط نابسامان رایدهندهگان آمریکایی، جنگ و تبعات آن نمیتواند امری فرسایشی و یا فراگیر باشد.ازاینرو بحرانهای مرتبط با جنگ برای آمریکا و مردم این کشور، باید مقطعی و محدود باشد.
نتیجهگیری
با وجود قدرت نظامی و اقتصادی چین و قدرت نظامی روسیه، ارتش آمریکا توانایی مواجه همزمان با هردو کشور چین و روسیه را ندارد و در صورت چنین اتفاقی شکست آمریکا حتمی خواهد بود. احتمالاً شکست نظامی ایالاتمتحده نتیجه زرادخانهی تسلیحاتی مدرن چین و روسیه است. دو معیار برای پیشبینی شکست آمریکا ذکرشده است ؛ کاهش برتری هوایی ایالاتمتحده و دشواری جمعآوری نیروها بهصورت هماهنگ از موارد بسیار مهم خواهد بود.[11] موضوع بسیار مهم دیگر حفظ برتری و موازنه قدرت با دو کشور روسیه و چین است. آمریکا همواره باید قدرت و توانایی خود در چنین شرایطی حفظ کند. ازاینرو تقابل با جمهوری اسلامی ایران برای آمریکا حکم مرگ را دارد. در صورت چنین اقدامی موازنهی بهشدت به نفع چین و روسیه تغییر خواهد کرد. ممکن است آمریکا در مقابل یکی از دو قدرت چین و روسیه اقدامی نظامی را انجام دهد. در این صورت شانسی حداقلی خواهد داشت ولی تقابل با جمهوریاسلامی ایران هرگز برای آمریکا مطلوب نخواهد بود. البته همانطور که «جو بایدن» اعلام کرده بود، « در صورت تداوم حملات سایبری روسیه علیه آمریکا امکان جنگ بین دو کشور وجود خواهد داشت.»[12]تقابل با چین و یا روسیه میتواند موازنه را به نفع آمریکا تغییر دهد. اما تقابل با جمهوریاسلامی ایران، نهتنها به نفع آمریکا نیست بلکه قدرت دفاعی آمریکا را برای مقابله با چین و روسیه بهشدت کاهش میدهد. ضمن اینکه تبعات و پایان درگیری برای آمریکا مبهم خواهد بود.
[1] https://www.globalfirepower.com/countries-listing.php
[2] https://www.cnn.com/2020/03/15/politics/trump-russia-democracy/index.html
[3] https://fas.org/sgp/crs/natsec/R43838.pdf
[4] https://thediplomat.com/2018/12/would-the-us-really-lose-a-war-with-china-and-russia/
[5] https://www.forbes.com/sites/melikkaylan/2021/04/12/to-balance-the-global-pressure-from-russia-and-china-the-west-must-help-uzbekistan/?sh=4ea993ce158b
[6] https://www.france24.com/en/europe/20210413-us-officials-head-to-europe-to-shore-up-allied-support-on-russia-iran-china
[7] https://apnews.com/article/china-europe-trade-agreements-global-trade-business-cf73bb19ff7a13ddfa87a45d8441aef1
[8] https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2020/07/FP_20200701_us_china_competition.pdf
[9] https://www.brinknews.com/the-china-japan-economic-relationship-is-getting-stronger/
[10] https://www.cambridge.org/core/journals/ps-political-science-and-politics/article/abs/war-and-momentum-the-2008-presidential-nominations/7CC2B52CCFF03D8DE53CF2D56699501C
[11] https://thediplomat.com/2018/12/would-the-us-really-lose-a-war-with-china-and-russia/
[12]https://www.radiofarda.com/a/biden-cyber-attack/31380589.html