مشروعیت زدایی آمریکا از پاشنه آشیل جمهوری اسلامی ایران

مقدمه

امروزه و با گذشت بیش از چهل سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و استقرار نظام جمهوری اسلامی، یکی از ضعف ‎های اساسی این انقلاب و نظام اسلامی را می ‎بایست در عدم انعکاس تصویر مناسب از خود در عرصه بین ‎الملل و عدم اثرگذاری مناسب و مستمر بر افکار عمومی دنیا ارزیابی کرد. موارد مورد اشاره از اصلی ترین کارکردهای دیپلماسی رسانه ‎ای می‎ باشند که با وجود نهادهای عریض و طویل متولی این امر در کشور ایران، همچنان در این حوزه ضعف‎ های عدیده‎ ای قابل مشاهده می‎ باشد؛ ضعف ‎هایی که بیش از پیش موجب افزایش آسیب‎ پذیری بازوهای دیپلماسی رسانه ‎ای گشته و در نمونه اخیر، شاهد مسدودسازی 33 تارنمای شبکه ‎های عضو اتحادیه رادیو و تلویزیون ‎های اسلامی بودیم، عملی که ضمن نشان دادن آسیب‎ پذیری این جبهه رسانه ‎ای، با کمترین هزینه توسط طرف آمریکایی انجام پذیرفت.

ماجرای مسدودسازی

روز 1 تیر 1400 (June 22, 2021) وزارت دادگستری آمریکا اعلام کرد 33 تارنمای مورد استفاده اتحادیه رادیو و تلویزیون ‎های اسلامی (IRTVU) به دستور دادگاه و به دلیل نقض تحریم‎ های ایالات متحده، مسدود شده است.[1] اتحادیه رادیو و تلویزیون های اسلامی به منظور پشتیبانی از جریان اسلام ناب در سراسر جهان با استفاده از ابزارهای فرهنگی و ارتباطی، برقراری ارتباط میان نخبگان و اندیشمندان اسلامی از یکسو و توده ‌های مسلمان و انقلابی از سوی دیگر و مقابله با تبلیغات مسموم دشمنان اسلام و با هدف هماهنگ کردن رادیوها، تلویزیون ها و مؤسسات رسانه‌ ای و ایجاد یک بلوک رسانه ‌ای منسجم، فعال و روزآمد با ابتکار تعدادی از شبکه‌ ها و مؤسسات رسانه‌ ای در سال 1386 تشکیل شد.[2]

در تاریخ 30 مهر 1399 (Oct 22, 2020) اداره کنترل دارایی‎ های خارجی (OFAC) وزارت خزانه‎ داری آمریکا که تحریم های اقتصادی و تجاری را بر اساس اهداف سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا علیه کشورها و رژیم های خارجی و سایر تهدیدات موجود وضع می‎کند،[3] نام اتحادیه رادیو و تلویزیون ‎های اسلامی را به دلیل قرار داشتن در زیر مجموعه نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در لیست «افراد ویژه مشخص شده و بلوکه شده» که به  (SDN)معروف است گنجاند. «افراد ویژه مشخص شده و بلوکه شده» (SDN) لیستی از افراد و شرکت ‌هایی است که تحت مالکیت یا کنترل کشورهای هدف تحریم هستند یا برای آنها و به نمایندگی از طرف آنها فعالیت می‌کنند که دارایی این افراد و شرکت‎ ها مسدود شده و اشخاص و نهادهای ایالات متحده به طور کلی از معامله و همکاری با آنها منع شده اند.[4]

البته پیش از این نیز سال گذشته در تاریخ 15 مهر 1399 (October 7, 2020) وزارت دادگستری ایالات متحده، 92 دامنه تارنماهای متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را مسدود کرده بود.[5] گنجاندن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست سیاه با چسباندن برچسب واهی «تروریسم» بر آن در سال 1398 (2019) نخستین اقدام آمریکایی ‎ها در این مسیر طی شده می‎ باشد. امپریالیسم خبری آمریکا همواره در تبلیغات خود وجود یک دشمن خیالی برای مردم جهان را مفروض می‎ داند و از طریق شایعه پراکنی تلاش در مخدوش جلوه دادن چهره آن دارد؛ در واقع آنچه اصلا وجود خارجی ندارد، به عنوان واقعیت تلقی می‎ شود.[6]

دیپلماسی رسانه ‎ای، پاشنه آشیل جمهوری اسلامی

دیپلماسی رسانه ‎ای از مباحث جدید در سیاست خارجی است که در چهار دهه گذشته کم‎کم جای خود را در عرصه بین‎ المللی باز کرده. آمریکایی‎ ها پس از درک این مسئله که به جای استفاده از نیروی نظامی برای پیشبرد اهدافشان، می‎ توانند از رسانه‎ های برون مرزی و فراملی استفاده کنند، نخستین کسانی بودند که مفهوم «دیپلماسی رسانه ‎ای» را به کار بردند.[7] البته هنوز دانش موجود در حوزه دیپلماسی رسانه ‎ای بسیار محدود است که می‎ بایست محققان حوزه ارتباطات، روابط بین الملل و مطالعات دیپلماتیک را به انجام تحقیقات میان رشته‎ ای پیرامون این حوزه تشویق کرد.[8]

مسئله دیپلماسی رسانه ‎ای در ایران، اگر چه سال به سال اهمیت بیشتری پیدا کرده و مطابق آن نهادسازی گسترده ‎ای انجام پذیرفته، اما آن‎ گونه که باید کارایی لازم را تا کنون نداشته و در رسیدن به نقاط هدف تا حد زیادی ناتوان بوده است. در زیر به برخی از ضعف‎ های اساسی مسئله دیپلماسی رسانه ‎ای جمهوری اسلامی ایران اشاره خواهد شد.

1.تعدد و تشتت بازیگران و عدم وجود مرجع تصمیم‎ گیر: نهادهای متعدد متولی این امر در ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران، همچون: معاونت برون مرزی سازمان صداوسیما، مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه ‎ای وزارت امور خارجه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه رادیو و تلویزیون ‎های اسلامی نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، از آنجا که در ساختار واحدی متشکل نگشته ‎اند، شاهد موازی‎کاری و تشتت عملیاتی بسیاری در این عرصه می ‎باشیم. این مسئله موجب افزایش هزینه ‎های مستقیم و البته کاهش کارآیی مدنظر گشته است.

2.عدم سیاست‎ های جزئی و هدفمند: عدم نگارش و انتشار اسناد راهبردی در حوزه دیپلماسی عمومی و رسانه ‎ای به طور سالانه که شامل سیاست‎ های دقیق ناظر به نقاط هدف باشد و عدم بهره گیری حداکثری از ظرفیت مجموعه ‎های دانشگاهی در کنار تعدد نهادهای قانون ‎گذار و تصمیم‎ ساز، همچون: شورای عالی امنیت ملی و مجلس شورای اسلامی، موجب برنامه ریزی ضعیف ناظر به عملیات، به دلیل عدم وجود سیاست‎ های جزئی و هدفمند گشته است.

3.عدم ورود تخصصی: عدم ایجاد نگاه تخصصی نیز از دیگر آسیب های حوزه دیپلماسی رسانه ‎ای در کشور بوده است؛ به عنوان مثال، مسئله عدم مخاطب شناسی و ذائقه شناسی ناظر به فرم و محتوا، بازدهی برخی رسانه ها را به پایین‎ ترین حد ممکن از زمان تاسیسشان تا کنون رسانده است؛ همچون شبکه العالم که به دلیل استفاده از سبک‎ های کهنه برنامه سازی، عدم توجه به فضا سازی و فرم سازی مطابق با ذائقه مخاطب جامعه هدف و عدم توجه به پیوست رسانه ‎ای تولیدات در حوزه فضای مجازی، در شرایط ایده ‎آلی به سر نمی‎ برد. این مسئله درباره تعداد زیادی از رسانه ‎های مشابه نیز صادق می ‎باشد.

نکته مهم آنجاست که عدم اصلاح این ضعف‎ ها، در بلند مدت ضریب آسیب‎ پذیری عرصه دیپلماسی رسانه ‎ای جمهوری اسلامی را افزایش داده و حتی ممکن است موجب فلج شدن تعداد زیادی از بازوهای دیپلماسی رسانه ‎ای در ایران گردد.

نتیجه ‎گیری و پیشنهادات

با توجه به آنچه مرور شد، برنامه اصلی ایالات متحده در نبرد نرم رسانه‎ ای در عرصه بین‎ الملل با جمهوری اسلامی ایران، «مشروعیت زدایی» از بازوهای دیپلماسی رسانه‎ای جمهوری اسلامی ایران می‎ باشد که ایران برای مقابله با این برنامه، در کوتاه مدت می‎ بایست ضمن تقویت رویکرد پدافندی خود، اقدامات متقابل در جهت ایجاد موازنه حداکثری را در دستور کار قرار داده و در بلند مدت با ایجاد اصلاحات اساسی در عرصه دیپلماسی رسانه ‎ای، شرایط پدافندی خود را به آفندی تبدیل کرده و موازنه را به نفع خود تغییر دهد. تک آمریکایی ‎ها در عرصه رسانه، در واقع پاتکی بر آنچه در عرصه میدان بر آنها گذشته می ‎باشد؛ پس، از این مهم که نخستین ره ‎آورد مبارزه موفق رسانه ‎ای با آمریکایی ‎ها، حفظ دستاورد‎های مبارزه میدانی با آنها می ‎باشد نباید غفلت ورزید.

در زیر، پیشنهاداتی جهت اقدامات متقابل ایمنی-عملیاتی در کوتاه مدت و اقدامات اصلاح ساختاری در بلند مدت ارائه می ‎گردد:

الف) اقدامات متقابل ایمنی-عملیاتی:

1.آسیب رساندن به بسترهای فضای مجازی بازوهای دیپلماسی رسانه‎ ای ایالات متحده، بوسیله اعمالی از قبیل هک تارنما و صفحات مجازی.

2.افزایش اتکا بازوهای دیپلماسی رسانه ‎ای به داخل کشور در عرصه فضای مجازی، از طریق تقویت زیرساخت‎ ها و ایجاد و تقویت شرکت ‎های بین‎ المللی خدمات‎ دهی در فضای تحت وب.

3.پیگیری حقوقی از مجامع جهانی با هدف ایجاد اهرم فشار بین ‎المللی.

ب) اقدامات اصلاح ساختاری:

1.ایجاد نهاد بالادستی دیپلماسی رسانه ‎ای و فعالیت کلیه بازوها ذیل و در هماهنگی با این نهاد به منظور تبدیل کثرت به وحدت و جلوگیری از تشتت و موازی کاری.

2.ایجاد شبکه ‎ای وسیع متشکل از کنشگران رسانه ‎ای (داخلی و خارجی) عرصه بین ‎الملل که همسو با سیاست‎ های کلان جمهوری اسلامی ایران می ‎باشند و ایجاد باشگاه مهارتی با هدف شناسایی، جذب، آموزش و رشد کنشگران رسانه ‎ای عرصه بین الملل.

3.ایجاد بستر توانمند سازی مردمی جهت استفاده از ظرفیت تخاطب مستقیم مردم ایران با مردم دنیا از طریق رسانه های اجتماعی با بهره گیری از ظرفیت های دیپلماسی عمومی نوین.

[1] https://www.justice.gov/opa/pr/united-states-seizes-websites-used-iranian-islamic-radio-and-television-union-and-kata-ib
[2] http://tabyincenter.ir/21251
[3] https://home.treasury.gov/policy-issues/office-of-foreign-assets-control-sanctions-programs-and-information
[4] https://home.treasury.gov/policy-issues/financial-sanctions/specially-designated-nationals-and-blocked-persons-list-sdn-human-readable-lists
[5] https://www.justice.gov/opa/pr/united-states-seizes-domain-names-used-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps
[6] نوروزی، محمدجواد (1390) «امپریالیسم خبری و شکل‎دهی به افکار عمومی»، ماهنامه علمی تخصصی صدای جمهوری اسلامی ایران، 10 (58)، صص 205-181.
[7] سلطانی‎فر، محمد و خانزاده، لیلا (1392) «دیپلماسی رسانه‎ای جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات فرهنگ – ارتباطات، 14 (22)، صص 152-131. [8] http://communication.iresearchnet.com/political-communication/media-diplomacy