سفرهای اخیر وزرای ارشد هند، راجنات سینگ وزیر دفاع و اس جی شانکار وزیرامور خارجه، به ایران گام هایی برای بهبود روابط هند و ایران در یک سطح می باشد. پس از سفر راجنات، در بیانیه وزارت دفاع هند می خوانیم که دو مقام ارشد بر سر”راه های پیشبرد همکاری دو جانبه و تبادل نظر در مورد مسائل امنیتی منطقه، از جمله صلح و ثبات در افغانستان” گفتگو کرده اند. چنین نیست که این روابط دریک مسیر بی ثبات حرکت کرده باشد، اما تغییرات در محیط جهان، منجر به برخی ناهمگونی ها در این روابط شده بود که می بایست مجددا تنظیم شود.
علیرغم روابط دیپلماتیک خصمانه، هر دو کشورتلاش کرده اند تا روابط خود را متعادل سازند. همجواری هند با کشورهای عربی ، ایالات متحده و اسرائیل هرگز مانعی برای روابط این کشور با ایران نبوده است. ایران هرگز نگذاشته است تنش با این کشورها بر روابطش با هند تأثیر بگذارد. همکاری اقتصادی، انرژی و اتصال، در وهله اول روابط هند و ایران را تعریف می کند.
همچنین روابط فرهنگی و مذهبی نزدیکی بین دو کشور وجود دارد. مسافران هندی به طور مرتب از ایران بازدید می کنند و بسیاری از ایرانیان نیز در جشنواره نوروز به هند سفر می کنند. ایران همچنین میزبان تعداد معدودی از دانشجویان هندی است. هر دو کشور با یکدیگر همکاری کردند تا در هنگام شیوع همه گیر، ساکنان با خیال راحت و با امنیت، مکان زندگیشان را ترک کنند. سفیر ایران در هند ، علی چگنی ، در مصاحبه ای در آوریل سال جاری اظهار داشت ، “شهروندان هر دو کشور برای اهداف مختلفی، در روابط ریشه ای عمیق بین مردم، متعهد می باشند. باعث خوشنودی است که بگویم هندی ها همیشه مورد احترام و استقبال گرم مردم و دولت ایران قرار گرفته اند.”
جدا از همکاری های تنگانگ در بندر چابهار، هر دو کشور مرتبا در مورد سناریوی فعلی و گزینه های احتمالی برای دولت آینده افغانستان گفتگو می کنند. با خروج آمریکا از عراق و افغانستان، هر دو همسایه ایران، بازیکنان دیگری به منطقه منتقل می شوند که برخی از آنها می توانند برای مصلحت یکی از این دو کشور یا هر دوی آنها مضر باشند.
هر دو کشور با تهدید تروریستی مشترکی روبرو هستند که از پاکستان نشئات می گیرد. پاکستان از گروه های تروریستی ضد ایران، جیش العدل و حرکات انصار ایران مستقر در بلوچستان حمایت و کمک مالی می کند، این در حالی است که خود ایران را به حمایت از گروه های مقاومت بلوچ متهم می کند، ادعایی که هرگز ثابت نشده است. پاکستان همچنین به چندین گروه تروریستی فعال در کشمیر پناه داده است. این کشور همزمان هند را به حمایت مالی از گروه های تروریستی بلوچ در سرتاسر ایران و افغانستان متهم می کند. بنابراین همکاری های امنیتی بین دو کشور هند و ایران امری طبیعی است.
مقامات ارشد این دو کشور باهم ارتباط تنگاتنگی نیز داشته اند. نخست وزیر هند و رئیس جمهور ایران در موارد مختلفی با یکدیگر تعامل داشته اند، از قبیل سفر مودی به ایران در ماه مه ۲۰۱۶، سفر حسن روحانی به هند در ۱۸ فوریه وجلسه ای در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال گذشته. برای هند، ایران به عنوان دروازه ورود به افغانستان و آسیای میانه در نظر گرفته می شود و برای ایران، هند یک شریک تجاری عمده (تحت تأثیر تحریم های فعلی) و یک سرمایه گذار در رشد و توسعه ایران محسوب می شود.
روابط هند و ایران با پروژه بندر چابهار که در سال ۲۰۱۶ امضا شد، محکم شد. فاز ۱ بندر شهید بهشتی در دسامبر ۲۰۱۷ توسط رئیس جمهور ایران افتتاح شد. این بندر راه حمل و نقل جدیدی را باز کرد که هند، ایران و افغانستان را به هم متصل می کرد. در دسامبر ۲۰۱۸ بندر چابهار عملیاتی شد. هند اولین محموله گندم خود را در اکتبر ۲۰۱۷ به افغانستان ارسال کرد و در فوریه ۲۰۱۹، اولین صادرات افغانستان به هند از طریق این بندر انجام شد. طبق گزارش ها ، این بندر تا ژوئن سال جاری ۸۲ کشتی، ۱۲ لاخ (هر لاخ مساوی با صد هزار روپیه است) تن محموله عمده و ۸ هزار و ۲۰۰ کانتینر را جابجا کرده است.
در مورد ساخت خط راه آهن چابهار – زاهدان که باید توسط شرکت ساخت راه آهن هند احداث می شد، بحث و جدالی بالا گرفت. گزارش هایی در مطبوعات ایران منتشر شد مبنی بر اینکه هند از پروژه خارج شده است. بعدها توضیحاتی مبنی بر نادرست بودن این گزارش ها ارائه شد. در حالی که وضعیت فعلی پروژه به کندی پیش می رود، مطمئنا پس از اینکه مسائل زیر پوستی حل شود سرعت پروژه نیز بهبود می یابد.
در پروژه چابهار و روابط هند و ایران عمدتا بدلیل تحریم های ایالت متحده و شیوع بیماری، موانعی وجود دارد. تحریم ها و شیوع بیماری باعث شده است که در بین دست اندکاران خصوصی در مشارکت برای ساخت بندر، تردید و دودلی ایجاد شود و این باعث تأخیر شده است. پیش از تحریم های ایالات متحده، هند دومین وارد کننده نفت ایران بود. پس از تحریم ها واردات نفت هند از ایران از ۱۳ میلیارد دلار در ۱۹-۲۰۱۸ به ۱.۳۵ میلیارد دلار کاهش یافت. این امر تأثیر مشابهی بر صادرات هند داشته است. ایران همیشه یک بازار عمده برای محصولات کشاورزی هند بود. در مصاحبه ای با تهران تایمز، سفیر هند در ایران اظهار داشت که این دو کشور گزینه های مبنی بر تجارت مبادله ای را برای دور زدن تحریم ها مورد بحث و بررسی قرار داده اند، اما موفقیت زیادی حاصل نشده است.
هند در مورد سرمایه گذاری چینی ها در ایران ابراز نگرانی کرد. در سفر اخیر، رهبری ایران اعلام کرده بود که روابط چین و ایران و توافق نامه های مالی آنها با سرمایه گذاری هند در ایران مغایرت ندارد و هیچ مانعی در سرمایه گذاری های هند و معاملات مشترک با ایران وجود ندارد.
با این حال ، سرمایه گذاری های چینی با الحاقیه هایی همراه است که دولت و مردم ایران قبل از اجرای آن باید با دقت آن را در نظر بگیرند. در حالی که انتظار می رود این معامله تنها تا مارس ۲۰۲۱ نهایی شود، نظراتی در ایران وجود دارد که از این توافق انتقاد می کنند. در حال حاضر، ایران از موضع ضعف ناشی از تحریم های ایالات متحده در حال مذاکره است، اما باید آینده نگر باشد. جهان شاهد نمونه هایی از سری لانکا ، مالدیو ، کنیا و پاکستان است که به ورطه ی بدهی های کلان که دارایی های ملی یا اقتصاد آنها را تحت تأثیر قرار می دهد، کشیده شده اند.. ایران دارای منابع طبیعی است که چین ممکن است به دنبال بهره برداری از آنها باشد. احتمال تغییر رویكرد آمریكا پس از انتخابات وجود دارد، از این رو برای ایران مناسب است که با چین بیشتر به بحث و گفتگو بپردازد.
همکاری های سابق هند و ایران شامل امنیت دریایی، تروریسم و جرایم سازمان یافته بود. همجواری منطقه ای، روابط تنگاتنگ فرهنگی و مذهبی، یکپارچگی اقتصادی و همچنین تهدیدات مشترک امنیتی، رشد روابط هند و ایران را فراتر از چالش ها و کندی های فعلی ضروری می کند.