مقدمه
در عصر ارتباطات نمیتوان تنها از یک جهان حرف زد. این عصر خود را با دوجهان بودگی نمایان میکند. همانطور که در جهان واقعی جرایمی وجود دارد در جهان مجازی نیز میتوان از جرایم سخن به میان آورد. به جرایم در دنیای مجازی جرایم سایبری گفته میشود. این جرایم انواعی دارد که ما در این یادداشت در پی تبیین و چرایی یکی از این جرایم سایبری یعنی جرایم محتوایی هستیم. چرا که این جرایم دربین جوانان شایع تر و پربسامد تر است.
دو جهانی بودگی
با گسترش وسایل ارتباطی، ایدهپردازی دربارهی فضا و جهانی جدید شروع شد. بهگونهای که جهان اول با خصیصه جغرافیا داشتن، برخورداری از نظام سیاسی مبتنی بر دولت-ملت، طبیعی- صنعتی بودن محسوس بودن و معطوف به احساس قدیم تر بودن از جهان دوم قابل تمایز است. جهان دوم نیز که با ماحصل این گسترش بود با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرازمانی، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانین مدنی متکی بر دولت ملتها، برخورداری از معرفتشناسی تغیییر شکل یافته پسامدرن، دسترس پذیری هم زمان، روی فضا بودن و برخورداری از فضاهای فرهنگی،اعتقادی، اقتصادی و سیاسی جدید، از جهان اول به صورت نسبی جدا میشود.(عاملی، ۱۳۹۸: ۱۷۵)
معضلات دوجهانی
با توجه به دو جهانی شدنها میتوان گفت که هویتهای ثابت پیشینی که ساخته جهان اول(جهان واقعی) بودند در مواجهه تعاملی با جهان دوم(جهان مجازی) پایههای هویتهای جدیدی را میگذارند که ظرفیت تضادهای گسترده بینزندگی، فرهنگ و هویت در جهان واقعی و جهان مجازی را خواهند داشت. دوران انتقال فرد از زندگی در جهان واقعی به زندگی در فضای دو جهانی، دوران چالش ها، ناهنجاری های گسترده و بحران هویت هاست.(عاملی، ۱۳۹۸: ۱۹۱)
پرواضح است که یکی از این ناهنجاری های گسترده معطوف به جرایمی است که در این جهان مجازی انجام میشود. اما در ادامه با بحث از انواع جرایم جدید سایبری در پی این هستیم که دلیل این جرایم را بیان کرده و نشان دهیم که کدام یک از اقشار جامعه بیشتر این جرایم را مرتکب میشوند.
جرایم سایبری
انحراف اجتماعی به دو نوع جرم و بزهکاری تقسیم میشود. اما این تقسیم براساس نوع و شدت رفتار انحرافی نیست بلکه بر اساس سن فرد به هنگام ارتکاب رفتار یاد شده انجام میگیرد. رفتار انحرافی جوانانی که هنوز به سن قانونی نرسیده اند بزهکاری نامیده میشود و جوانان مرتکب این رفتارها را بزهکار مینامند.(شومیکر، ۱۹۹۰: ۳) بنابراین اصطلاح بزهکاری سایبری نوجوانان و حتی جوانان در مقابل جرم سایبری آنها دقیقتر است.
کاربرد واژه جرم معمولا به مواردی از تخلف از قانون و هنجارهای رسمی و مکتوب جامعه محدود میشود. اما جرایم رایانه ای خود به دو دسته تقسیم میشوند آنهایی که قبل از پیدایش رایانه وجود نداشتند-مانند دومین و سومین نوع از جرایم ذکر شده در ذیل این مطلب- و جرایمی که قبل از رایانه و وسایل ارتباطی نوین وجود داشته اما با اختراع رایانه شکل جدیدی به خود گرفتهاند. -مانند اولین و اخرین نوع از جرایم ذیل-
- جرایم کلاسیکی که در فضای غیرواقعی رخ میدهد: جرایم این دسته همان جرایم سنتی ایست که در جهان واقعی انجام میشود اما درحال حاضر به علت پیشرفت فناوری، با وسایل نوینی انجام میشوند. از جمله این جرایم میتوان به جعل و کلاهبرداری سایبری اشاره کرد(راجی، ۱۳۸۵: ۹۶)
- جرایمی که ناظر است بر محرمانه بودن اطلاعات و سیستمهای رایانهای: هر نمادی از موضوعها، مفاهیم یا دستورالعمل ها از جمله متن، صوت یا تصویر را که برای برقراری ارتباط میان سیستم رایانهای یا پردازش توسط شخصی یا سیستم رایانهای به کار گرفته شده و به وسیله سیستمهای رایانه ای یا پردازش توسط شخص یا سیستم رایانهای به کار گرفته شده و به وسیله سیستم رایانهای ایجاد میگردد داده محتوا گویند.(گاتن، ۱۳۸۳: ۱۹ به نقل از رضوی،۱۳۸۶) از جمله این جرایم میتوان به هک کردن یا شنود کردن دادههای امنیتی اشاره کرد.
- جرایم علیه صحت و تمامیت دادهها و سیستمهای رایانه ای و مخابراتی: تغییر، ایجاد، محو یا متوقف کردن دادههای رایانهای و مخابراتی به قصد تقلب، غیرقابل استفاده کردن، تخریب یا اختلال در دادههای رایانهای و مخابراتی به قصد تقلب، غیرقابل استفاده کردن، تخریب یا اختلال در دادهها یا امواج الکترومغناطیسی از جمله جرایم این دسته هستند.(دزیانی، ۱۳۸۴: ۲)
- جرایم محتوایی: جرایمی را دربرمیگیرد که در آنها رایانه به عنوان ابزار و وسیله توسط مجرم برای ارتکاب جرم به کار گرفته میشود و صرفا فناوری اطلاعات زمینه ارتکاب آن ها را فراهم میسازد. (گنجی، ۱۳۸۱: ۹۱ به نقل از رضوی،۱۳۸۶) در تحقیقهای انحراف و کجروی اجتماعی همواره بیان میشود که انحراف اجتماعی در ارتباط با زمان، مکان، موقعیت اجتماعی افراد، فرهنگها و خرده فرهنگها مختلف، ایدولوژیها و گروههای اجتماعی متفاوت نسبی است و صاحبان قدرت نظر خود را در تعیین آنچه قابل قبول است و آنچه قابل قبول نیست بر دیگران تحمیل میکنند.(احمدی، ۱۳۹۸: ۴) بنابراین جرایم محتوایی در هر کشوری متفاوت خواهد شد. به عنوان مثال ممکن است در کشوری محتویات نمایش اندام جنسی زن و مرد جرم تلقی نشود. از طرف دیگر ممکن است در کشوری عدم پوشش موی سر زنان در محتویات نمایش به عنوان یک جرم تلقی شود.
اما آنچه بیشتر از دیگر جرایم سایبری برای ما اهمیت دارد جرایم محتوایی است چرا که این نوع از جرایم کمتر جنبه امینتی و حساس به معنای جرم بودن را دارد و میتوان این دسته را انحرافهای محتوایی هم دانست. از طرف دیگر بخاطر عدم نیاز به تخصص خاصی این جرم و نابهنجاری در بین دیگر انحراف های سایبری قابل دسترس تر است و شمار زیادی از جوانان را درگیر خود کرده است. بنابراین در ادامه درپی تبیین این نوع از نابهنجاریهای سایبری خواهیم بود.
نیاز به شکار روباه مثل روز اول در فضای مجازی
در این بخش سعی شده است که ایده الیاس را به گونهای بازخوانی کنیم تا بتواند دلیل بروز و ظهور این نوع جرایم را بیان کند. الیاس بر این باور بود که در سالهای اولیه شکار روباه کاملا وحشیانه بود و معمولا با کشتن و خوردن روباه توسط آدمیان تمام میشد. با وجود این در طول این سالها شکار روباه هرچه بیش تر متمدنانه شده است(چرا که در ۲۰۰۵ بریتانیای کبیر شکار روباه را قانونا قدغن کرد.) ما به دنبال مسیر کلی بحث او کاهش کلی در خشونت مربوط به تفریحات را شاهد بودهایم. به عقیدهی او شکار روباه و بسیاری از تفریحات دیگر هیجان و جذابیتی را که آن زمان داشتند دیگر ندارند و کسالت بار شدن آن نتیجهی متمدنانه شدن آنهاست که به نظر میرسد احکام و قانونی را پشت سر خود دارد. (ریتزر، ۱۳۹۲: ۲۲۲)
بسیاری از نابهنجاری های مجازی جوانان با ایده الیاس قابل فهم و درک خواهد بود. با این بیان که جوانان در دنیای حقیقی و واقعی به دلیل گسترش تمدنها، قوانین و ساختارهای اجتماعی و لزوم رعایت آنها تفریحهای کسالت باری پیش روی خود میبینند. از طرف دیگر فضای مجازی که دنیای دیگری است هنوز متمدنانه نشده و قانون در این جهان دیگر، آنطور که کسالت به بار بیاورد نیست. بنابراین جوانی میماند با نیاز به شکار روباه نه به صورت متمدنانه بلکه بصورت وحشیانه و بی قید و بند.
دو نکته
- همانقدر که رها گذاشتن دنیای مجازی به عنوان نظارت و قانون گذاری کاریست اشتباه عدم توجه به نیاز جوانان به عنوان تفریح هم امریست خطا. به عبارت دیگر برای حل جرایمی که بر این اساس اتفاق میافتد میتوان چند کار انجام داد که فقط نظارت و قانون گذاری نمیتوان راه حل خوب و مناسبی باشد.
- بخشی از جرایم محتوایی با این نظریه قابل تبیین است که به نظر نویسنده میتوان حجم زیادی از آن ها را پوشش دهد. پس به معنای این نخواهد بود که تمام جرایم سایبری اعم از محتوایی و یاغیر محتوایی با نظر الیاس قابل تبیین است.
---احمدی، حبیب. (۱۳۹۸)، جامعه شناسی انحرافات، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، تهران، چاپ نهم ---دزیانی، محمدحسن. (۱۳۸۴)، اخبار جرایم سایبری؛ خبرنامه انفورماتیک، سال بیستم، شماره ۹۸ ---راجی، سیدمحمدهادی. (۱۳۸۵)، نگاهی به قانون تجرات الکترونیکی، نشریه حقوقی گواه، شماره ۶ و ۷ ---رضوی، محمد. (۱۳۸۶)، جرایم سایبری و نقش پلیس در پیشگیری از این جرایم و کشف آنها، نشریه دانش انتظامی، دوره ۹ شماره ۱، صص ۱۲۰-۱۴۰ ---ریتزر،جرج. (۱۳۹۲)، مبانی نظریه جامعهشناختی معاصر و ریشههای کلاسیک آن، مترجم شهناز مسمی پرست، انتشارات ثالث، چاپ دوم ---عاملی، سعیدرضا. (۱۳۹۸)، مطالعات جهانی شدن دو فضایی شدنها و دوجهانی شدنها، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت)، تهران چاپ سوم ---Shoemaker, D.J.(1990), theories of Delinquency, New York: oxford University Press.