در فوریه 2022، جنگ بین روسیه و اوکراین آغاز شد. ایالات‌متحده و متحدانش به همین بهانه تحریمهای گسترده‌ای را علیه روسیه که در نوع، میزان، جامعیت و سرعت خود بی‌سابقه است، وضع کرد. تحریمهای اعمال‌شده توسط دولت بایدن و کنگره صد و هفدهم، روابط اقتصادی و تجاری روسیه با آمریکا را هدف قرار داده است. کنگره صد و هجدهم، ممکن است بر این تحریم‌ها و سایر تحریم‌ها نظارت داشته باشد و در نظر داشته باشد بیشتر قانون‌گذاری‌های آمریکا را تحریمهای روسیه شکل بدهد. این تحریم‌ها قرار است اهرم فشاری برای تضعیف پوتین باشد تا از سیاست‌های خود عقب‌نشینی کند. آمریکا هم می‌خواهد با شکست روسیه دوباره قدرت مطلق و تک‌قطبی خود را در جهان محکم کند و موانع رقبای خود را از مسیر خارج کند. اما تحریم‌ها واقعاً اثری دارد؟
تحریمهای مالی
دلار و یا به‌طورکلی سیستم مالی آمریکا به‌طور گسترده‌ای در پردازش تراکنش‌های فرامرزی استفاده می‌شود و تحریمهای مالی آمریکا منبع خاصی از اهرم اقتصادی ایالات‌متحده آمریکا است. از فوریه 2022، بانک مرکزی روسیه، بخش مالی و دسترسی به سرمایه بین‌المللی تحریم واقع‌شده است.
ذخایر بانک مرکزی
در فوریه2022، ایالات‌متحده با هماهنگی با اتحادیه اروپا و کشورهایی همچون انگلیس، کانادا و ژاپن؛ دسترسی بانک مرکزی روسیه را به ذخایر ارزی خود مسدود کردند و حدود 300 میلیارد دلار از ذخایر بانک مرکزی روسیه بلوکه شد.(شکل1) تنها سرمایه‌هایی که در کشور چین و طلاهایی که در صندوق‌های بانک مرکزی روسیه بودند، مانده است.
منبع: با استفاده از داده‌های بانک روسیه از ژوئن2021(دسترسی اخیر)
نکات: بانک مرکزی ممکن است ذخایر خود را بین ژوئن2021 و فوریه2022 تخصیص داده باشد. این ارقام باید به‌عنوان برآورد در نظر گرفته شود.
در دسامبر2022، کنگره قانونی را برای محدود کردن استفاده از طلای بانک مرکزی روسیه، افراد خارجی را که نفوذ قابل‌توجهی در معاملات طلای روسیه دارند؛ تحریم کرد.کنگره همچنین ایالات‌متحده قانونی را تصویب کرد که معاملات روسیه از صندوق بین‌المللی پول ( (IMFرا ممنوع می‌کند.منبعی که بانک‌های مرکزی ممکن است در دوره‌های استرس اقتصادی استفاده کنند.
سیستم‌های پیام‌رسانی مالی
به دستور اتحادیه اروپا و با حمایت کشورهای G7، سوئیفت بسیاری از مؤسسات مالی روسی که حتی شامل بزرگ‌ترین بانک روسیه اسبربانک (Sberbank)می‌شد را حذف کرد. در سطح جهانی، مؤسسات مالی از سوئیفت برای ارسال دستورالعمل‌های پرداخت به بانک‌های دیگر به‌منظور فرایند‌های پرداخت، استفاده می‌کنند؛ بیش از11000 موسسه مالی از بیش از200 حوزه قضایی از خدمات آن استفاده می‌کنند. حذف کردن مؤسسات مالی کلیدی روسیه از سوئیفت، فرایند پرداخت‌های برون‌مرزی را به مشکل می‌اندازد. البته همه مؤسسات و بانک‌ها حذف نشدند بلکه مقدار کمی از آن‌ها هنوز باقی ماندند تا امکان پرداخت برای ادامه واردات گاز طبیعی از روسیه به اروپا وجود داشته باشد. روسیه هم از زمان آغاز تحریم‌ها، میزان صادرات گاز طبیعی‌اش را به اروپا کاهش داده است.
مؤسسات مالی روسیه
ایالات‌متحده دارایی‌های مستقر دو بانک بزرگ روسیه (Sberbank,VTB) در آمریکا و تراکنش با آن دو را مسدود کرده است. درحالی‌که دارایی این دو بانک بیش از نیمی از سیستم بانکی روسیه را در برمی‌گیرد.ایالات‌متحده آمریکا همچنین تحریمهای مسدودکننده کامل علیه 5 موسسه مالی دیگر و محدودیت‌های سهام در سه سیستم مهم مالی مؤسسات را درخواست کرده است. به‌طورکلی، تحریمهای مالی آمریکا علیه روسیه به محدود شدن حدود 80 درصد از دارایی‌های روسیه منجر می‌شود که اگر آن را ناممکن نسازد، پردازش معاملات مالی مؤسسات مالی روسیه با دلار‌های آمریکا، حتماً دشوار خواهد بود. (Rebeca M. Nelson, Christopher A. Casey,Andres B. Schwarzenberg, 2023)
بازارهای بین‌المللی سرمایه
دولت بایدن، تحریم‌هایی علیه بدهی دولتی روسیه(اوراق قرضه صادرشده توسط دولت روسیه)را بسط داد. ازجمله منع مؤسسات مالی ایالات‌متحده از پردازش پرداخت بدهی از دولت روسیه گرفته تا سرمایه‌گذاران خارجی. درنتیجه، روسیه در ژوئن2022 بدهی خود را نپرداخت. دولت آمریکا همچنین سرمایه‌گذاری جدید در روسیه را ممنوع کرد. این تحریم‌ها با هماهنگی با متحدان آمریکا برای محدودتر کردن روسیه برای دسترسی به منابع مالی ایالات‌متحده و متحدانش.
اقدامات تجاری
ایالات‌متحده نقش کلیدی در کنترل صادرات روسیه دارد. گردش تجاری بین کشورهای حوزه روسیه ناچیز است. این گردش تجاری حتی قبل از شروع عملیات نظامی چندین بار از تجارت روسیه و اتحادیه اروپا پایین‌تر بود. بااین‌حال، بسیاری از کالاهای عرضه‌شده از کشورهای ثالث حاوی قطعات آمریکایی یا دانش فنی هستند. آن‌ها را می‌توان با استفاده از فناوری‌ها یا تجهیزات آمریکایی از ایالات‌متحده مونتاژ کرد، به این معنی که آن‌ها تحت کنترل صادرات هستند. عرضه چنین کالاهایی از کشورهای ثالث بدون مجوز از وزارت بازرگانی ایالات‌متحده نقض قانون و تهدید به پیگرد اداری یا کیفری خواهد بود. علاوه بر این، هم شهروندان آمریکایی که مرتکب تخلف شده‌اند و هم واسطه‌های خارجی می‌توانند متهم شوند. جریان تجاری ایالات‌متحده و روسیه قبل از گسترش جنگ روسیه و اوکراین کم بود. روسیه کمتر از 1% از صادرات و کمتر از 1% از واردات ایالات‌متحده در سال 2021 سهم دارد. بااین‌حال آمریکا منبع مهمی از تکنولوژی مورداستفاده در انواع کالاهای وارداتی توسط روسیه است و همچنین هماهنگی در مورد محدودیت‌های تجاری با متحدان، اهمیت این محدودیت‌ها تقویت می‌شود.
کنترل‌های صادراتی
وزارت بازرگانی ایالات‌متحده و اداره صنعت و امنیت (BIS) قوانین جدیدی را اعلام کرد: محدود کردن انتقال برخی از فناوری‌های منشأ ایالات‌متحده به روسیه و بلاروس، کلیه صادرات الکترونیک کنترل‌شده کامپیوتر، مخابرات، حسگرها، لیزر و ناوبری، اویونیک، دریایی، هوافضا و نیروی محرکه فناوری‌ها. BIS برای این است که تمامی درخواست‌هایی را که اکنون به مجوز نیاز دارند (به‌استثنای چند مورد) برای مردود شدن بررسی می‌کند. موج جدید کنترل صادرات ایالات‌متحده پیامدهای عملی مهمی دارد. پیش‌ازاین، واردات موازی عملاً هیچ خطری برای واردات کالاهایی از کشورهای ثالث که به دلیل تحریم شرکت‌ها عرضه نمی‌شدند، ایجاد نمی‌کرد. یک واسطه در یک کشور ثالث می‌توانست کالاهای شرکتی را که روسیه را ترک کرده است خریداری کند و مجدداً به روسیه صادر کند. در بدترین حالت، اگر تعهدات قراردادی ممنوعیت تحویل به روسیه را ممنوع کند، چنین واسطه‌ای با ادعای سازنده مواجه می‌شود. در حال حاضر، ماهیت خطر در حال تغییر است، با توجه به این‌که ممنوعیت‌هایی برای بسیاری از محصولات قبلاً توسط دولت ایالات‌متحده ارائه‌شده است، با واردکردن یک محصول آمریکایی، اجزای آن، یا نقض کنترل صادرات به روسیه، واسطه در معرض خطر اتهام جرمی با احتمال حبس تا ۲۰ سال و/یا جریمه یک‌میلیون دلاری قرار می‌گیرد. همه حاضر نیستند چنین ریسکی را بپذیرند. لذا قیمت آن افزایش می‌یابد، یعنی قیمت عرضه این کالاها نیز افزایش می‌یابد. در مورد کالاهای مصرفی، محدودیت‌های جدید بعید است که مشکلات جدی ایجاد کند، زیرا با همتایان چینی جایگزین خواهند شد. بااین‌حال، یافتن جایگزینی برای برخی از دسته‌های تجهیزات صنعتی دشوار خواهد بود و تولیدکنندگان در آسیا ممکن است مشمول مجوز یا سایر تعهدات، مشروط به کنترل صادرات ایالات‌متحده باشند. (Timofif, 2023)
محدودیت‌های صادرات و واردات
جو بایدن صادرات دلار آمریکا، اسکناس و کالای لوکس را به روسیه را ممنوع اعلام کرد. او همچنین واردات محصولاتی از روسیه ازجمله نفت خام و فراورده‌های نفتی، زغال‌سنگ، الماس‌های غیر صنعتی، غذاهای دریایی و مشروبات الکلی را منع کرد. در آوریل2022، قانون منع واردات نفت روسیه و سایر محصولات انرژی در کنگره تصویب شد. نکته مهم آن است که حدود 8% از واردات سوخت‌های فسیلی به آمریکا در سال2021، از روسیه بوده است. دولت همچنین صادرات برخی خدمات (حسابداری، تشکیل شرکت، مشاوره مدیریت و…) را به این کشور را ممنوع اعلام کرد. دولت آمریکا حتی اختیار بیشتری برای دستگاه‌های قوه مجریه قرار داده است تا آن‌ها بتوانند موانع بیشتری در صادرات و واردات کالا برای روسیه قرار دهند.
دولت ایالات‌متحده آمریکا در سالگرد جنگ اوکراین که جمعه بود، تحریمهای جدیدی علیه ۲۰۰ فرد و نهاد روسیه وضع کرد. علاوه بر این، وزارت بازرگانی آمریکا محدودیت‌های صادراتی علیه ۹۰ شرکت مرتبط با روسیه ازجمله برخی شرکت‌های چینی اعلام کرده است.
این وزارتخانه ادعا کرده که این محدودیت‌ها به دلیل کمک به روسیه برای دور زدن تحریم‌ها معرفی‌شده‌اند. بایدن همچنین در دستوری تعرفه بیش از ۱۰۰ نوع از محصولات فلزی با تمرکز بر آلومینیوم، مواد معدنی و محصولات شیمیایی روسیه را افزایش داد. همچنین کانادا تاکنون تحریمهای مختلفی علیه روسیه وضع کرده است.
لغوPNTR
کنگره روابط طبیعی دائمی تجاری(PNTR) با روسیه و متحدش بلاروس را تعلیق کرد. لغو روابط میانگین ارزشی بدون وزن روسیه و تعرفه واردات روسیه را از 4 درصد به تقریباً 30درصد می‌رساند. اگر میانگین ارزشی بدون وزن روسیه افزایش یابد، تورم نیز افزایش‌یافته. اگر تعرفه واردات افزایش یابد، به‌مثابه تحریم و محدود کردن واردات روسیه بوده ونیز باعث افزایش نرخ تورم می‌شود.
از فوریه2022، بالای هزار شرکت چندملیتی فعالیت خود را در روسیه به حالت تعویق درآوردند، روسیه را به‌طور کامل ترک کرده و یا معاملات با روسیه را فسخ کردند. نگرانی آن‌ها بابت نقض تحریمهای جدید یا احتمالی، بی‌ثباتی اقتصادی روسیه، تهدید ملی شدن یا سلب مالکیت و شهرت شرکت است. شرکت‌های خارجی که روسیه را ترک کرده‌اند، 40 درصد از تولید ناخالص داخلی روسیه را تشکیل می‌دهند، که تقریباً هیچ‌یک از آن‌ها به این زودی‌ها بازنمی‌گردند. (Salmon, 2023)
سقف قیمت نفت
در دسامبر2022، ایالات‌متحده در ارتباط با سایر کشورهای گروه هفت و استرالیا، محدودیت قیمتی را برای حمل‌ونقل دریایی اعمال کرد. تحریم‌ها صادرات نفت خام از روسیه را ممنوع می‌کند. تأمین حمل‌ونقل، بیمه، تأمین مالی، تجارت، و دیگر خدمات کلیدی که از محموله‌های نفت روسیه در بالاتر از سقف قیمت نفت قصد دارد درآمدهای کسب‌شده دولت روسیه از صادرات نفت را محدود کند، درحالی‌که تداوم عرضه روسیه به بازارهای جهانی اتفاق بیفتد.روسیه همچنان نفت خام را حمل می‌کند، اما درآمدهای نفتی آن کاهش‌یافته است و اهداف دوگانه سقف قیمت انرژی را که دولت آمریکا در سال گذشته ابداع کرده بود، برآورده می‌کند.
چرا اهمیت دارد: پس از آغاز جنگ خود علیه اوکراین در سال 2022، موقعیت روسیه به‌عنوان تأمین‌کننده عمده نفت در بازارهای جهانی به‌عنوان محدودیتی بر توانایی غرب برای مجازات مسکو تلقی شد .اکنون، سقف قیمت ممکن است به حل این مشکل کمک کند .نشانه‌های جدیدی وجود دارد که نشان می‌دهد وضعیت مالی روسیه با مشکل مواجه شده است:
- درآمدهای نفت و گاز روسیه در سه ماهه اول 45 درصد کاهش یافت ، زیرا کسری آن به دلیل هزینه‌های جنگ افزایش یافت.
- میانگین قیمت نفت خام درجه اورال روسیه در ماه مارس 47.85 دلار در هر بشکه بود که نسبت به 89.05 دلار در مارس گذشته کاهش داشت.
- به‌عنوان نشانه‌ای از استرس اقتصادی که روسیه با آن مواجه است، روبل بدترین هفته خود را در سال تجربه کرد و به پایین‌ترین سطح خود در برابر دلار از آوریل 2022 رسید. (Philips, 2023)
تدابیر تجاری و مالی اضافی
در طول کنگره117، برخی از اعضای کنگره لوایحی را معرفی کردند که تحریمهای اضافی مالی و تجاری روسیه را تحمیل می‌کرد. مثال‌ها عبارت‌اند از:
- ممنوعیت واردات نیکل و مس
- تحمیل یک تحریم تجاری کامل بر روسیه
- اصرار به تعلیق عضویت روسیه در جهان
- ممنوعیت برخی از سرمایه‌گذاری‌های روسیه در کشاورزی ایالات‌متحده
- مخالفت با مشارکت و عضویت روسیه در گروه 20
- حذف مقامات روسی از جلسات اقتصادی بین‌المللی
- منع معاملات با اشخاص خارجی که باعث تسهیل معاملات دارایی دیجیتال روسیه می‌شوند همراه با تحریم نهاد‌های روسی
علاوه بر بازنگری این اقدامات که در کنگره قبلی پیشنهاد شد، کنگره118 می‌تواند تحریم‌هایی را در نظر بگیرد که بیشتر مؤسسات مالی و شرکت‌های دولتی را هدف قرار می‌دهد. این تحریم‌ها دسترسی روسیه به فناوری‌های منشأ ایالات‌متحده را محدود می‌کند. و حمایت از آن برای آن است که تعلیق عضویت روسیه در مؤسسات مالی بین‌المللی اتفاق بیفتد.
واکنش روسیه
این حجم از تحریمهای بی‌سابقه برای این وضع‌شده است تا اهرم فشاری برای عقب‌نشینی روسیه در جنگ با اوکراین و مسئله ناتو باشد. اما روسیه برخلاف جریان پیش‌بینی‌شده غرب، درزمینهٔ اقتصادی و روابط بین‌المللی تغییراتی را ایجاد کرد.
تحریم دلار
بعد از تحریم دلار توسط بایدن، روسیه نیز سعی در حذف دلار در معاملات بین‌المللی خود دارد. به گفته یک مقام آمریکایی، منع صادرات دلار به روسیه، باعث تسریع حذف دلار در کشورهای دیگر نیز شده است. در تجارت انرژی به گفته معاون نخست‌وزیر روسیه، اکنون چین برای گاز و تا حدی نفت به یوان پرداخت می‌کند، پرداخت‌ها نیز به روبل انجام می‌شود. سال گذشته سهم دلار و یورو در پرداخت‌ها برای صادرات روسیه از 87 به 48 درصد کاهش یافت و برای اولین بار از سال 2013 به زیر 50 درصد رسید. در همان زمان، سهم روبل و یوان به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت و به ترتیب به 34 و 16 درصد رسید (در سال 2013، واحد پول روسیه 10.2 درصد بود، درحالی‌که واحد پول چین تنها 0.5 درصد بود). راه‌اندازی جنگ – حتی اقتصادی صرفاً اقتصادی – هنوز هزینه دارد. (Peck, 2023)
دور زدن تحریم بعضی از کالاها
روسیه به‌شدت به دنبال دور زدن تحریم‌هاست. بعضی از مقامات آمریکایی اذعان می‌کنند که روسیه در مورد دور زدن تحریم‌ها از ایران الگوبرداری می‌کند. فهرست کالاهایی که گفته می‌شود روسیه به آن‌ها علاقه‌مند‌است شامل محصولات نوری، مبدل‌های نیمه‌هادی، تجهیزات اندازه‌گیری ولتاژ و توان و همچنین آرایه‌های دروازه قابل‌برنامه‌ریزی توسط کاربر است. به گفته این نشریه، ایالات‌متحده مشخص نکرده است که فدراسیون روسیه به چه منظوری به این کالاها نیاز دارد. پیش‌ازاین، دیوید اوسالیوان، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور تحریم‌ها به روزنامه فایننشال تایمز گفته بود که اتحادیه اروپا در حال بررسی رشد صادرات به کشورهای همسایه روسیه به دلیل سوءظن به دور زدن تحریم‌ها است. به گفته وی، افزایش زیاد صادرات به کشورهای نزدیک به روسیه سؤالاتی را در اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند و این ظن را ایجاد می‌کند که کالاهای صادرشده به این کشورها می‌تواند سپس به فدراسیون روسیه هدایت شود. غرب فشار تحریم‌ها را بر روسیه به خاطر موضوع اوکراین تشدید کرد که منجر به افزایش قیمت برق، سوخت و غذا در اروپا و ایالات‌متحده شد.
ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه پیش‌تر اعلام کرده بود که سیاست مهار و تضعیف روسیه استراتژی بلندمدت غرب است و تحریم‌ها ضربه جدی به‌کل اقتصاد جهانی وارد کرده است. به گفته وی، هدف اصلی غرب بدتر کردن زندگی میلیون‌ها انسان است. فدراسیون روسیه بارها اعلام کرده است که روسیه تمام مشکلاتی را که غرب برایش ایجاد می‌کند حل خواهد کرد. باوجود تلاش‌های آمریکا در استفاده از تحریم‌ها برای تضعیف روسیه و عقب نشستن آن، و همچنین اقدامات روسیه در مقابله با فشار اقتصادی، ممکن است اروپا و آمریکا را نسبت به آینده و ادامه کمک به اوکراین منصرف کند. از آن‌طرف ارتباط دوستانه ایران،چین و دیگر کشورهای آسیایی، موجب ایجاد راه‌های تجاری گسترده‌تری در آسیا به‌خصوص ایران و چین با روسیه می‌شود. صلح و آشتی دیپلماتیک عربستان با ایران و کشوهایی نظیر عراق و سوریه، نشان از این می‌دهد که آمریکا دیگر در خاورمیانه قدرت مانور نخواهد داشت و این منطقه برای گسترش روابط دیپلماتی و تجاری و اقتصادی، امن خواهد بود.
https://crsreports.congress.gov/IF12062.pdf, ب. ا. (2023).
Peck, E. (2023). How the war in Ukraine hurts the U.S. economy. AXIOS.
Philips, M. (2023). The price cap on Russian oil seems to be working. AXIOS.
Rebeca M. Nelson, Christopher A. Casey,Andres B. Schwarzenberg. (2023). Russia’s War on Ukraine: Financial and Trade Sanctions. Washington: Congressional Research service.
Salmon, F. (2023). The Russia sanctions bite. AXIOS.
Timofif, I. (2023). What sanctions did the West impose against Russia on the anniversary of the NWO, and why are they dangerous? Mosscow: RUSSIAN COUNCIL INTERNATIONAL AFFAIRS.