پاکس (هژمونی) فن‌آوری: چگونه اینترنت اشیاء باعث آزادی و یا اسارت ما می‌شود

مقدمه

کیستی اثر

«فیلیپ هووارد» استادیار رشته‌ی علوم ارتباطات در دانشگاه واشنگتن است. هووارد مقالات متعددی در نشریه‌ی «جامعه‌ی آنلاین»[1] نوشته و از مؤلفان اصلی این نشریه است. او هم‌چنین مقالات متعددی در نشریات، «رسانه‌های نوین و جامعه»، «دانشمندان رفتارگرای آمریکایی» و «سالنامه آکادمی علوم سیاسی و اجتماعی آمریکا» منتشر کرده است. علاوه‌براین، «فیلیپ هووارد» با مؤسسات «پیو»[2] در مرکز واشنگتن و «مرکز تحقیقات علوم ارتباطات»[3] در لندن، همکاری دارد. «فیلیپ هووارد» درباره‌ی ریشه‌های دیجیتالی دیکتاتوری و دموکراسی کتاب‌های متعددی تألیف کرده است. او یک محقق ارشد در مورد تأثیر فناوری بر زندگی سیاسی است و با برخی از رسانه‌ها همکاری دارد.

مطالعات «هووارد» درزمینه‌ی فعالیت‌های دیجیتالی، مهندسی تبلیغات^[4] و حاکمیت مدرن، توسط شورای تحقیقات اروپا^[5]، بنیاد ملی علوم^[6]، مؤسسه‌ی مطالعات صلح آمریکا^[7] و شرکت «اینتل»^[8] حمایت شده است. فصل مشترک آثار او، توجه به تغییرات و تحولات مرتبط با رسانه‌های اجتماعی و تأثیر آن بر حاکمیت سیاسی و زندگی مدنی مردم بوده است. او می‌کوشد تأثیر جریان آزاد اطلاعات و ارتباطات شکل‌گرفته از طریق شبکه‌های اجتماعی و فن‌آوری دیجیتال با محوریت اینترنت را بر فرآیند دموکراتیک حاکمیت، بررسی کند. در نگاه او، تحولات ناشی از ارتباط گسترده‌ی شبکه‌های اجتماعی، منجر به بهبود فرآیند دموکراتیک در جوامع شده است. البته در آثار او همواره نوعی نگرانی و ابهام نسبت به تحولات، ابعاد و نتایج آن وجود دارد.

چیستی اثر

«فیلیپ هووارد» در کتاب پاکس تکنولوژی، تلاش می‌کند تحولات فن‌آوری دیجیتال با مبنای اینترنت در زندگی سیاسی و اجتماعی مردم جهان توضیح دهد. ازنظر او، تحولات یاد‌شده با ورود «اینترنت اشیاء» وارد مرحله‌ی بسیار مهمی خواهد شد که او آن را «پاکس تکنولو‌ژی» می‌نامد. این عبارت در کنار مفاهیم «پاکس رومی»[9]، «پاکس بریتانیایی»[10] و «پاکس آمریکایی»[11] نشان‌دهنده‌ی این مفهوم است که نیروی مسلط در آینده، سلطه‌ی فن‌آوری‌های شبکه و یا «اینترنت اشیاء» بر زندگی مردم جهان است. از نظر هووارد فنّاوری اینترنت اشیاء در آینده مفهوم دولت-ملت را تحت شعاع قرار داده و فرآیند ۵۰۰ ساله‌ی اخیر درباره‌ی دولت-ملت را دست‌خوش تغییر قرار خواهد داد.

پس از بررسی و توضیح تحولات مرتبط با فن‌آوری «اینترنت اشیاء» در زندگی بشر، «فیلیپ هووارد» نوشته‌ی خود را با طرح چند سؤال مهم ادامه می‌دهد؛ آیا این فنّاوری «اینترنت اشیاء» همان ابزار بقاء و سانسور برای نظام‌های سیاسی است یا این‌که امکانی مطلوب در زندگی آینده‌ی بشر خواهد بود؟ و آیا باید از تکامل اینترنت بترسیم یا از آن استقبال کنیم؟ از نظر هووارد ما به‌زودی، در شبکه‌ای فراگیر و درعین‌حال نامرئی از اشیاء روزمره زندگی خواهیم کرد که با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. او در این کتاب، نظم جدیدی را در جهان تصور می‌کند که از تحول عظیم در فناوری‌های اطراف ما بیرون می‌آید.

به نظر می‌رسد کتاب «پاکس فن‌آوری» در زمینه‌ی بررسی تحولات آتی فن‌‌آوری اطلاعات و تأثیر آن بر زندگی مردم جهان، اثر قابل قبولی باشد. حتی در صورت مخالفت با نظرات هووارد و استدلال‌های او درباره‌ی تأثیر فنّاوری شبکه‌‌ی اشیاء در زندگی آینده،، توجه و واقع‌بینی او را در مورد فرآیند‌های جاری در خصوص فنّاوری و تأثیراتش در آینده را نمی‌توان نادیده گرفت. آنچه مسلم است، فرآیندهای جاری بسیاری از مرزها و تعاریف را در آینده تغییر خواهد داد.

استدلال اصلی

از نظر «فیلیپ هووارد» همان‌طور که در دوران تسلط رومیان، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها به‌عنوان هژمون شرایطی متأثر از آن‌ها حاصل شد، نیرویی جدید نه در جهان فیزیکی، بلکه به صورت آنلاین ایجاد می‌شود. او با توجه مراحل و تقسیم‌بندی‌های گذشته، عصر نوین را «پاکس فن‌آوری» دانسته و از همسویی خواسته‌های دولت‌ها، خواسته‌های مردم و دانش شرکت‌های فناوری خبر می‌دهد. هم‌چنین هووارد آینده زندگی مردم را مبتنی بر شبکه‌های ارتباطی با پتانسیل فوق‌العاده برای توانمندسازی شهروندان، شفاف‌سازی عملکرد دولت‌ها و افزایش دسترسی به اطلاعات، مطلوب می‌داند.

استدلال پشتیبان اول

یکی از ویژگی‌های اصلی «پاکس فن‌آوری» این است که در بیشتر موارد می‌توان اقدامات و خواسته‌های سایر بازیگران، اعم از دولت-ملت، شرکت‌ها/مشاغل یا شهروندان را به‌طور منطقی پیش‌بینی کرد؛ یعنی اساساً همه می‌دانند که بقیه چه می‌خواهند و مهم‌تر اینکه این خواسته‌ها همسو هستند. تعداد کمی از بازیگران سرکش وجود دارند که ثبات را تهدید کنند.

استدلال پشتیبان دوم

هووارد استدلال می‌کند که ما در حال ورود به یک صلح جدید به نام «پاکس فن‌آوری» هستیم. این صلح به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود:

• افراد بیشتری در آینده از طریق اینترنت به یکدیگر متصل می‌شوند.
• بازیگران دولتی به‌طور فزاینده‌ای نگران جنگ سایبری، ارتقای دانش اقتصاد و کارآمدتر شدن نحوه ارائه خدمات هستند.
• شهروندان و گروه‌های مدنی خواستار شفافیت و پاسخگویی بیشتر در دولت‌ها هستند.
• موانع توسعه کالا یا خدمات زیرساختی فن‌آوری کاهش خواهد یافت و این امکان را برای مردم فراهم می‌کند که درصورتی‌که دولت نخواهد و یا نتواند زیرساخت‌های فن‌آوری را تهیه کند، آن‌ها برای کمک و هماهنگی باهم اقدام کنند.

استدلال پشتیبان سوم

برای تحقق آنچه فیلیپ هووارد «پاکس فن‌آورانِ» می‌نامد عوامل متعددی دخیل هستند که برای ایجاد مجموعه‌ای از انتظارات و باورهای مشترک ممکن است کافی نباشند. به‌عنوان‌مثال، شهروندانی که خواستار افزایش شفافیت در دولت هستند، اغلب با دولت‌های خود‌کامه سروکار دارند. وقتی همه‌ی عوامل ذکرشده‌ی قبلی باهم جمع می‌شوند، نشان می‌دهد که شهروندان، دولت‌ها و مشاغل همه اهداف مشابهی دارند؛ یعنی استفاده از داده‌ها برای تصمیم‌گیری بهتر از طریق آزادی عمل و تقویت همکاری میسر خواهد بود.

استدلال پشتیبان چهارم

اینترنت اشیاء برخلاف اینترنت مورداستفاده‌ی مردم جهان بوده که برای گشت‌وگذار در وب، ارسال ایمیل یا ارتباطات استفاده می‌شود. اینترنت اشیا ممکن است در پس‌زمینه‌ی زندگی انسان‌ها کار کند. دستگاه‌هایی که به طرق مختلف با یکدیگر ارتباط داشته و تعامل می‌کنند، اما تأثیرات آن‌ها در طول زندگی روزمره مشاهده می‌شود.

استدلال پشتیبان پنجم

اینترنت اشیا با ایجاد یک منبع ارزشمند از داده‌ها، به ایجاد «پاکس فن‌‌آوری» کمک می‌کند. داده‌ها همان چیزی است که به شرکت‌ها کمک می‌کند تصمیم بگیرند کدام خط تولیدی را برای بهره‌برداری بیشتر، توسعه دهند. داده‌ها به شهروندان کمک می‌کند تا نیازهای جامعه خود را درک کنند. داده‌ها به دولت کمک می‌کند تا رفتار واقعی شهروندان خود را بفهمد و به آن اجازه می‌دهد تا سیاست‌های مناسب را تدوین کند.

زمینه‌ها

زمینه‌ی فکری مؤلف

هووارد در «پاکس فن‌آوری» پیامدهای آینده‌ی اینترنت اشیاء، ازجمله هنجارهای تغییر یافته حاکمیت بین‌المللی را بررسی می‌کند. این کتاب مهم‌ترین اثری است که تاکنون در این زمینه نوشته شده و اولین اثری است که منطق زیرساخت‌های شبکه‌ای را به صحنه سیاست جهانی تسری می‌دهد. او به آینده ثبات جهانی مبتنی بر شبکه‌ای از دستگاه‌ها با پتانسیل فوق‌العاده برای توانمندسازی شهروندان، شفاف‌سازی دولت و افزایش دسترسی به اطلاعات، می‌نگرد. بااین‌حال، هووارد هشدار می‌دهد که تهدیدات مربوط به حریم خصوصی بسیار زیاد خواهد بود و همچنین امکان کنترل اجتماعی و دست‌کاری سیاسی نیز وجود دارد. او با استفاده از شواهد موجود در سراسر جهان، نشان می‌دهد که چگونه می‌توان از اینترنت اشیا برای سرکوب و کنترل مردم استفاده کرد. همچنین او یادآور می‌شود، اگر ما به‌طور فعال با دولت‌ها و ظرفیت‌های «اینترنت اشیاء» ارتباط برقرار کنیم، این شانس راداریم که نوع جدیدی از جامعه بازتر را بسازیم.

در نگاه «فیلیپ هووارد» دولت-ملت‌ها و سیستم‌های سیاسی باید به‌عنوان سیستم‌های اجتماعی – فن‌آورانِ تصور شوند، نه سیستم‌هایی که صرفاً نقش نمایندگی را بر عهده‌دارند. دولت-ملت در آینده دستاورد یک فرآیند اجتماعی-فن‌آوری خواهد بود و دیگر نقش نمایندگی مردم برای تصمیم‌گیری بر آن‌ها را به معنای رایج نخواهد داشت. «اینترنت اشیاء» نقش محوری در فرآیند دولت‌-ملت‌های آتی، خواهند داشت. دولت‌های فن‌آورانه‌ی آینده براساس میزان دسترسی به سیستم‌های فنآوری به دولت‌های دموکراتیک و خودکامه تقسیم می‌شوند.

نقد و بررسی

نقد استدلال اصلی: ازنظر هووارد فنّاوری اینترنت اشیاء در آینده مفهوم دولت-ملت را تحت شعاع قرار خواهد داد و تغییراتی در فرآیند دولت-ملت ایجاد خواهد کرد. هووارد در استدلال اصلی به‌نوعی از همسویی خواسته‌های دولت‌ها، خواسته‌های مردم و دانش شرکت‌های فناوری خبر می‌دهد؛ اما موضوع قابل نقد در ابتدا به «اپیستمولوژی»[12] معطوف است. تصور استقلال خواسته‌های هریک طرف‌ها؛ دولت، ملت و شرکت‌های فن‌اوارانه هرکدام جای بحث دارد. عموماً استقلال آن و نقش دولت‌، ملت و شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی خدمات قابل‌تأمل بوده و باید میزان تأثیرگذاری هرکدام بر دیگری بررسی شود. در کلامی دیگر در شرایطی که محیط پیرامون انسان تحت تأثیر «اینترنت اشیاء» بوده آیا استقلال عمل و خواسته‌های او محلی از اعراب خواهد داشت.

نقد استدلال پشتیبان اول: در این استدلال امکان پیش‌بینی پذیری بازیگران، دولت‌ها و شرکت‌های فن‌آوری مطرح‌شده است. علاوه به را این امکان اطلاع از خواسته‌های هریک از طرفین و همسو بودن آن برای نویسنده کتاب مطرح است. در این قسمت باید خاطرنشان کرد که امکان پیش‌بینی و دسترسی تنها و مهم‌ترین رکن فرآیند «پاکس فن‌آوری» خواهد بود. به‌نوعی رقابت و قدرت بر اساس میزان دسترسی به اطلاعات برای پیش‌بینی خواهد بود. ازاین‌رو بعید به نظر می‌رسد خواست و اراده‌ی همسو به‌طور متوازن پدید آید.

اگر ظرفیت‌های نظامی و اقتصادی و توانمندی دولت‌‌ها در این خصوص به‌عنوان عامل مشخص‌کننده‌ی قدرت آن‌ها در نظر بگیریم، توانمندی دولت‌ها در عصر «پاکس فن‌آوری» بر اساس کنترل و دسترسی به منابع اطلاعات خواهد بود. ازاین‌رو ادعای بهره‌مندی شهروندان به ابزار قدرت و حتی تأثیرگذاری بر آن علیه کانون‌های سنتی قدرت (نظام‌های سیاسی و شرکت‌های عظیم اقتصادی و فن‌آوری) امری غیرمحتمل خواهد بود. در عوض به نظر می‌رسد همان رویکرد سنتی و غالب سلطه به‌صورت غیرمستقیم و نامحسوس توسط کانون‌های قدرت و با استفاده از منابع اطلاعاتی درباره‌ی شهروندان اتفاق بیافتد.

یکی از انتقادات جدی به این کتاب تکرار مکرر مفاهیم است. بیشتر قسمت‌های کتاب مانند جملات سریالی درباره یک یا چند جنبه‌ی مختلف فناوری دیجیتال است. ثبات، عمق یا دقت کمی وجود دارد. درست است که برای مبتدیان نوشته‌شده، اما این بهانه‌ای تکرار مفاهیم و موضوعات نیست. کل این کتاب می‌تواند در یک‌فصل (مقدماتی) در مورد اینترنت قرار گیرد و اطلاعات کافی و مناسبی ارائه دهد. همچنین درحالی‌که فرض عنوان کتاب جسورانه به نظر می‌رسد، متن واقعی کمی تکراری است. چندین مثال در سراسر کتاب تکرار شده است. علاوه بر این، هووارد گاهی اوقات محتوای فنی را به‌گونه‌ای نشان می‌دهد که گویی قصد دارد مردم را از فناوری بترساند. البته به نظر می‌رسد مخاطب این کتاب سیاست‌گذاران هستند نه دانشمندان، بنابراین شاید نباید انتظار دیگری داشت.

راهنمای مطالعه

کتاب «پاکس فن‌آوری» نوشته‌ی «فیلیپ هوارد» در ۳۲۰ صفحه و پنج فصل تحولات دنیای فن‌آوری را با ورود «اینترنت اشیاء» بررسی می‌کند. تغییرات اجتماعی، سیاسی و حتی تغییر در ساختار قدرت جهانی با ورود فن‌آوری «اینترنت اشیاء» موضوع اصلی بحث بوده و دغدغه‌ی اصلی نویسنده ابعاد پیدا و پنهان آزادی و اسارات زندگی بشر در شرایط جدید بوده است.

در فصل اول درباره‌ی اینترنت و قابلیت‌های آن تعاریفی ارائه می‌شود. همچنین در قالب مفاهیم کلی در مورد تأثیرات گسترده‌ی تحولات فن‌آوری شبکه و احتمالات آن در زندگی سیاسی بشر، بحث می‌شود. (امپراتوری ارتباطات اشیاء، صفحات ۱ -۳۳)

در فصل دوم سیر تحولات مهم در حوزه‌ی فن‌آوری و شبکه بررسی می‌شود. دوره‌ای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی که شکل ابتدایی ارتباطات شبکه‌ای به ارتباطات سیار و همراه تبدیل شد؛ و در ادامه بحث راجع به اینترنت بعدی، «اینترنت اشیاء» بحث می‌شود که به ما این امکان را می‌دهد که نقشه‌های ظریف و پرمعنی تری از شبکه‌های اجتماعی ترسیم کنیم. (سیر تحولات ارتباطات اینترنتی، صفحات ۳۷ -۶۲)

در فصل سوم برخی از روابط جدید بین افراد، داده‌ها و اینترنت اشیاء ترسیم می‌شود (نقشه‌ی راه نوین برای دنیای پیش رو، صفحات ۶۷ -۹۹)

در فصل چهارم قدری از فضای توصیفی فاصله می‌گیرد و به سمت تبیین احتمالات و شرایط درباره‌ی گسترش فن‌آوری اینترنت اشیاء می‌رود. در این فصل پنج فرضیه‌ی اساسی درباره ارتباط استفاده از اینترنت در سیاست و عواقب احتمالی آن ا شده است. (پنج فرضیه برای پاکس فن‌آوری، صفحات ۱۰۷ -۱۴۵)

در فصل پنجم در پنج احتمال معقول ناشی از نظم نوظهور جهانی بحث می‌شود. علاوه این موضوع صلح با توجه به شرایط نامطمئن کماکان مبهم و پیچیده خواهد بود. (آثار و نتایج «پاکس فن‌آوری»، صفحات ۱۴۸ -۱۷۹)

در فصل‌های پایانی (۶، ۷ و ۸) درباره‌ی اهمیت رقابت برای تثبیت جایگاه شهروندی در نظم جدید جهانی و آثار و عواقبت فرآیند مذکور در آینده، بحث می‌شود. همچنین چالش‌های پیش‌روی «پاکس فن‌آوری» موضوع موردتوجه در چند فصل پایانی است.

لینک دانلود کتاب: https://yalebooks.yale.edu/book/9780300199475/pax-technica

[1] https://us.sagepub.com/en-us/nam/society-online/book225357
[2] https://www.pewresearch.org/topic/internet-technology/
[3] https://www.oii.ox.ac.uk/people/philip-howard/
[4] Computational propaganda
[5] https://erc.europa.eu/
[6] https://www.nsf.gov/index.jsp
[7] https://www.usip.org/
[8] https://www.intel.com/content/www/us/en/homepage.html
[9] Pax Romana
[10] Pax Britannica
[11] Pax Americana
[12] Epistemology