وحدت امنیتی در منطقه قفقاز (بخش دوم: ترکیه و هویت سازی در قفقاز جنوبی)

استقلال جمهوری های قفقاز پس از فروپاشی جماهیر شوروی در سال 1991 توجهات را متوجه این منطقه­ی پرتنش کرد که محل تنازعات قومی و هویتی فراوانی بود که دو الگوی عمده­ آنان توسط ارمنی و ترک ها به صورت تاریخی ایجاد شده بود. ترک ها که به واسطه­ی حمایت دولت ترکیه و جمهوری آذربایجان موقعیت مناسب­تری را کسب کرده بودند به مرور بر نقاط بیشتری مسلط شدند و همچنین هویت قومی مبتنی بر پان­ترکیسم را تقویت کردند تا این الحاق­گری به مرزهای ارمنستان نیز برسد.( Goldenberg:1994) در این بین، ترکیه با حضور خود در جنگ های قره­باغ موجبات پیروزی هم­پیمان خود را فراهم آورد تا بار دیگر نشان دهد که تاثیر ارزش های هویتی و قومی بر نحوه چیدمان امنیتی منطقه­ای تا چه اندازه تعیین کننده است.

ترکیه و هویت سازی در قفقاز جنوب

ترک گرایی در جمهوری آذربایجان از زمان شکل گیری این کشور مشهود بوده است و همواره توسط ترکیه تقویت می­شده است. اقدامات ترکیه بدون توجه به ریشه قومی مردم آذربایجان بوده است و این نکته را به ذهن متبادر می­کند که مفهوم پان­ترکیسم دچار دگردیستی شده است که بعد سیاسی-امنیتی آن پررنگ­تر از زمینه تاریخی آن شده است، به ویژه که جمهوری آذربایجان کشوری است که سعی در منطبق کردن خود با ارزش‌های غربی می‌باشد که درعین‌حال جزء کشورهای اسلامی نیز محسوب می‌شود. هویت منطبق بر ترک گرایی و آذربایجان محوری شعار اصلی هویتی این کشور است (Wendt:1999).

در وهله‌ی اول و پیش از هر چیز دیگری، جمهوری آذربایجان پیروی خود را از ارزش‌های دموکراتیک و غربی برگرفته از دکترین‌های حقوق بشر اعلام کرد و با افتخار خود را به‌عنوان جانشین خلف جمهوری دموکراتیک آذربایجان سال۱۹۱۸ میلادی معرفی کرد که نخستین دموکراسی پارلمانی در شرق مسلمان به شمار می‌آید. همین دیدگاه مقدمه‌ای برای عمق بخشی به مبانی هویت ملی در آذربایجان است.(کوزه­گرکالجی،79:1396) مرحله بعدی که در شکل گیری هویت جمهوری آذربایجان تأثیر مستقیم داشته است، منطقه جغرافیایی قرار گرفته در آن می‌باشد. به‌طوری­که، فرهنگ عمومی در جمهوری آذربایجان به دلیل قرارگرفتن این کشور در موقعیت جغرافیایی خاص، متأثر از فرهنگ اسلامی از یک طرف و فرهنگ اروپایی (غرب) از طرف دیگر است، اما باید خاطر نشان کرد که در عمل، این کشور الگوی توسعه ترکیه را دنبال می­کند و خود این عاملی برای بازتولید ارزش های ترکگرایی شده است. : (واحدی،110:1380)

مسئله آرتساخ از جمله مواردی است که بر پروژه هویت سازی ترکیه صحه می­گذارد. این چالش نه تنها برای مردم ارمنستان و دولت ارمنستان یک مسئله مهم است، بلکه از دیرباز در دستور کار پژوهشگران ژئوپلیتیک قرار داشته است. به ویژه در زمینه موقعیت استراتژیک مهم قفقاز که منافع بازیگران جهانی و منطقه ای در آن اهمیت دارد و هر کنش و واکنشی در زمینه و متن آن، می تواند منجر به چالش های فراگیری شود. منطقه مسکونی آرتساخ کوهستانی، از جمله نواحی مورد مناقشه بین آذربایجان و ارمنستان است که بخش زیادی از آن در جنگ اخیر قره­باغ با حمایت مستقیم ترکیه به کنترل جمهوری آذربایجان درآمد تا مهر تایید دیگری بر تحرکات قومی ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی باشد. این تحرکات صرفا نگاهی قومی نداشته بلکه مبتنی بر پشتوانه­سازی هویتی در جهت تکمیل هویت سازی ترک در منطقه است. این پشتوانه سازی در وهله اول، موارد امنیتی و مرزی منطقه را نشانه گرفته است تا بتواند با استفاده از ظرفیت قدرت هوشمند، قدرت سخت را به عنوان عنصر ثبات بخش قدرت نرم خود به کار گیرد.

نتیجه گیری

هویت بخشی به مردمانی که هویتی جداگانه دارند از استراتژی های هویتی خاص ترکیه در قفقاز بوده است. این هویت سازی که با پشتیبانی قدرت سخت از جمله کمک های مالی کلان و فروش ارزان قیمت تسلیحات نظامی در خلال جنگ قره باغ بوده است با هدف ایجاد بستری هویتی انجام می­شود که توان ایجاد منطقه حائل امنیتی را داشته باشد و همچنین منافع اقتصادی این کشور را با استفاده از ظرفیت فراوان قفقاز جنوبی تامین کند. ذکر این نکته حائز اهمیت است که توانمندسازی جهموری آذربایجان همواره مسئله قومی نبوده بلکه بعد امنیتی و سیاسی آن غالب است و این بعد از سطح تحلیل می تواند به شناخت بهتر و دقیق تر تحرکات اخیر ترکیه در منطقه کمک شایانی کند.

پیشنهادات

1: در صدر فهرست پیشنهادات تجویزی برای برخورد و موضع­گیری مناسب در جهت حفظ تمامیت ارضی کشور، مسئله­ی توجه به حقوق مردمان مرزنشین قرار می­گیرد که بهبود وضعیت رفاهی و احساس مورد توجه قرار گرفتن منجر به خنثی­سازی بسیاری از تنش های شناختی-هویتی در بین مردمان مرزنشین خواهد شد، زیرا که اولین سنگر مقاومت بر علیه ایدئولوژی های تجزیه­طلبانه، این مناطق حساس هستند.

2: حضور فعال در مناشقات منطقه به خصوص در قفقاز جنوبی و استفاده از ظرفیت اسلامی در حل این بحران­ها و تعریف نقش حائز اهمیت نیز از مواردی است که می­تواند مورد توجه­ی سیاستگذاران قرار گیرد. در بحران اخیر قره­باغ به دلیل عدم وجود بستر مناسب برای حضور فعال در تاثیرگذاری دیپلماتیک، این تلاش ها به شکست انجامید که اهمیت توجه به بسترسازی های متقابل برای حضور فعالانه در مناقشات امنیتی منطقه­ای را بیش از پیش نشان می­دهد.


فارسی

1: کوزه گر کالجی، ولی، (۱۳۹۶) مجموعه امنیتی قفقاز جنوبی، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران
2: واحدی، الیاس، (۱۳۸۲)، برآورد استراتژیک آذربایجان، ج۱، انتشارات موسسه ابرار معاصر تهران، تهران

انگلیسی

1: Wendt, A. (2000), “On the via Media: A Response to the Critics”, Review of International Studies, No. 26
2: Wendt, a. (1999), Social Theory of International Politics, Cambridge, Cambridge University press.
3: Goldenberg, Suzanne (1994) Pride of Small Nations; “The Caucasus and Post-Soviet Disorders”, London and New Jersey: Zed Books Ltd
4: Koslowskui, R. and kratochwil, f. (1995), “Understanding Change in International Politics in R. N. Lebow and T. Risse –kappen, eds. International Relation theory and the End of Cold War, New York: Columbia university press

جدیدترین ها

جنگ روسیه – اوکراین و نتایج آن بر جنگ...

مقدمه بیش از یک سال است که از جنگ روسیه و اوکراین میگذرد ، عواقب...

سیاسی | مرجعیت رسانه‌ای در ایران: چیستی، چرایی و...

گزارش مجمع ایرانی دفاع از حقیقت در موضوع "سیاسی"

 ایدئولوژی تضاد ایالات‌متحده در عرصه نظام بین‌الملل

در عرصه سیاست خارجی، تحلیل سیستمی زیر را از سیاست خارجی کشورها ارائه می‏دهم و...

احیای داعش و بحران‌سازی، تلاش مشترک آمریکا و رژیم...

امیر نظامی مقدم؛ دبیر اندیشکده راهبردی مقاومت دانشگاه امام صادق علیه السلام چکیده مجموعه ملاحظات استراتژیکی...

ایران و قفقاز؛ خاک_شیشه_استخوان

پدیدار شناسی سیاست خارجی ایران در منطقه قفقاز از نگاه نظریه رئالیسم تحولاتی که در...

بررسی جایگاه هویت ملی در راهبرد دفاع ‎همه ‎جانبه...

1. امنيت هستي‌شناختي نظريه امنيت هستي‌شناختي در روابط بين‌الملل برگرفته از نظريه وجود انساني آنتوني...

نگاشت های محبوب

نظرات

پاسخ دهید

لطفا نظر خود را وارد کنید
لطفا نام خود را اینجا وارد کنید

یک + 12 =