سرعت در حال رشد شبکه‌های 5G در دنیا نشان‌دهنده شور و شوق ارائه‌دهندگان خدمات و مصرف‌کنندگان برای ورود این تکنولوژی است؛ چرا که 5G تأثیر مثبتی بر زندگی و کسب‌وکار مردم خواهد داشت و به دستاوردی فراتر از اینترنت اشیا (IoT) و انقلاب صنعتی چهارم تبدیل خواهد شد. در این بین برخی از پیشی‌بینی‌های حاکی از آنست که در مدت ۵ سال آینده، یک سوم تمام شبکه‌های تلفن همراه به 5G مجهز شوند.
به طور کلی، موانع متعددی بر سر راه گسترش و عمومی‌سازی نسل پنجم شبکه تلفن همراه وجود دارد که برخی از آنها در میان کشورهای مختلف جهان مشترک و برخی نیز به شرایط هر کشور اختصاص دارد. ایران نیز در سال‌های اخیر به عنوان کشوری درحال توسعه با نگاهی نوین چشم‌انداز جدیدی را برای خود در حوزه مخابرات و فناوری اطلاعات ترسیم نموده است. فلذا پیشتازی در عرصه‌های نوین از جمله 5G برای ایران حائز اهمیت است. از همین رو ایران از قریب به 5 سال پیش سرمایه‌گذاری و حضور جدی در این عرصه را کلید زده است؛ لیکن در مسیر دستیابی به اهداف خود با موانع و چالش‌هایی مواجه شده که طی طریق را برای آن دشوار کرده است.
موانع و چالش‌های ایران به طور کلی در چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شوند و عبارتند از : چالش‌های فنی، مقرراتی، اقتصادی و سرویس‌دهی. در ادامه به بررسی وضعیت ایران در هر یک از این دسته‌جات 4 گانه می‌پردازیم.
چالش‌های فنی :
به صورت ساده می‌توان زیرساخت و امکانات مورد نیاز برای راه‌اندازی نسل پنجم ارتباطات سیّار سلولی با سرعت بسیار بالا را در بخش شبکه اتصالات، فرستنده و گیرنده دسته بندی نمود.
پایه و اساس بخش شبکه اتصالات توسعه فیبر نوری است که ایران در تولید آن خودکفاست. تنها مشکلی که در این قسمت با آن مواجه است نوسازی شبکه اتصالات سیم مسی است که در انحصار شرکت مخابرات قرار دارد.
راه‌اندازی شبکه زیرساخت مورد نیاز برای 5G در بخش فرستنده نیازمند نصب هزاران آنتن است. فرکانس هرچه پایین‌تر باشد، طول موج آن بزرگ‌تر و پوشش و مقاومت آن در برابر خطا بیشتر است. با استفاده از فرکانس‌های پایین اپراتورها می‌توانند با کم‌ترین سرمایه‌گذاری پوشش بیشتر و بهتری را ایجاد کنند و شبکه‌های پهن باند با هزینه کمتری در دسترس مصرف‌کننده نهایی قرار می‌گیرد.
در حالی که هرچه به سمت فرکانس‌های بالاتر بروند، تعداد دکل‌های بیشتری لازم است و هزینه پوشش بالاتر می‌رود. ضمن اینکه با اضافه شدن دکل، فیبر نوری بیشتری نیز برای اتصال به دکل‌ها لازم است. وزارت ارتباطات و شرکت‌های زیرساخت اینترنت برای توسعه نسل پنجم اینترنت و افزایش ظرفیت شبکه و سرعت آن در ایران، نیاز به فرکانس ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز دارند. صدا و سیما ایران مدت‌هاست از این دسته از فرکانس‌ها استفاده نمی‌کند، اما حاضر نیست این فرکانس‌ها را برای توسعه اینترنت در ایران واگذار کند. توسعه 5G بی‌شک انحصار صداوسیما را در رسانه‌ی تصویری به چالش خواهد کشید؛ به همین خاطر مدیران محافظه کار این سازمان به دنبال آن هستند تا مرجعیت خود را در این زمینه به هر نحو ممکن حفظ کنند.
از طرفی چون ایران تولید کننده نیمه‌هادی نیست، برای تهیه آنتن‌های مورد نیاز خود باید به سراغ وندورهای بین المللی برود که به خاطر تحریم‌های موجود خریداری آنها نیز از بازارهای جهانی مشکل می‌باشد.
در بخش گیرنده نیز مشترکین صنعتی نیازمند مودم‌هایی هستند که قطعات آنها نیز مربوط به نیمه‌هادی‌ها بوده و وارداتی محسوب می‌شوند. فلذا تهیه آنها نیز با موانعی روبه‌روست. از سوی دیگر مشترکین غیرصنعتی نیز برای دریافت اینترنت نسل 5 نیازمند تلفن‌های همراه و سیم‌کارتهایی با قابلیت 5G می‌باشند که شمار این قبیل تلفن‌های همراه در میان مردم به دلیل قیمت بالا و همچنین عدم سرویس‌دهی بسیار محدود است. قیمت تلفن‌های همراه 5G در حدود 400 دلار و مودم‌های آن نیز بالغ بر 500 دلار می‌باشد.
چالش‌های مقرراتی :
وابستگی موضوعات توسعه ارتباطی به موضوعات سیاسی، فرهنگی و امنیتی در سال‌های اخیر یکی از موانع رشد سریع تکنولوژی در ایران همپای دیگر کشورها بوده است. نسل سوم تلفن‌همراه در بدو ورود به ایران تا سال‌ها در انحصار یک اپراتور بود با این حال موانع فرهنگی یکی از دلایل عمده جلوگیری از شکست سریع انحصار در این بخش بود. مشابه همین اتفاق در زمینه استفاده از تکنولوژی وایمکس و ADSL هم افتاده و توسعه آنها سال‌ها به طول انجامیده یا در زمان خود محقق نشده است.
چالش‌های توسعه شبکه نسل پنجم دقیقا به چالش‌های توسعه اینترنت پرسرعت در ایران گره خورده است. تجربه ارائه نسل‌های سوم و چهارم موبایل نشان داد که ارائه مجوز به تکنولوژی اساسا نمی‌تواند راهگشا باشد.
در سال ۱۳۹۴ «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی»[1] اعلام کرد که مجوزهای جدید فعالیت اپراتوری بدون محدودیت تکنولوژی ارائه می‌شود. بر این اساس در آن زمان تصمیم بر آن شد تا دریافت‌کنندگان پروانه FCP بتوانند بدون محدودیت تکنولوژی و با رعایت انحصار شبکه زیرساخت و شبکه‌های ماهواره‌ای، هرگونه سرویس مرتبط با اینترنت را در کشور ارائه کنند و حتی پس از اتمام دوره انحصار اپراتور فیبرخانگی، شرکت‌های دارنده پروانه FCP مجاز خواهند بود شبکه فیبرنوری نیز ایجاد کنند و سرویس‌های مرتبط با این حوزه را ارائه دهند. با این حال این آزادسازی برای توسعه همه‌جانبه ارتباطات پرسرعت در ایران راهگشا نبود.
یک دلیل عمده اینکه زیرساخت سیم مسی ارتباطات خانگی در واگذاری مخابرات به این شرکت وانهاده شده بود و همین اجازه توسعه شبکه ثابت به بازیگران خصوصی این حوزه را نمی‌داد. از سوی دیگر خود مخابرات هم به‌دلایل مختلف در قامت یک اپراتور اینترنت بزرگ رفتار نمی‌کرد و به‌رغم در اختیار داشتن انحصار کیفیت سرویس‌های آن به رقبای خصوصی نمی‌رسید.
از دیگر سو شرکت‌هایی که مجوز FCP داشتند برای ایجاد شبکه مستقل از مخابرات نیاز به سرمایه‌گذاری گسترده در این زمینه داشتند چیزی که با بضاعت سرمایه این شرکت‌ها همخوان نبود. تلاش‌ها برای ایجاد کنسرسیومی از این شرکت‌ها هم به نتیجه‌ای نرسید و حتی تلاش برخی شرکت‌ها برای استفاده از تکنولوژی‌های تا اندازه‌ای مستقل از مخابرات (VDSL) هم به‌دلیل اختلاف بر سر تعرفه راه به جایی نبرده است.
ارائه نسل پنجم می‌تواند تاثیر مستقیمی بر اینترنت ثابت بگذارد. با توجه به عقب افتادگی اینترنت ثابت از اینترنت همراه می‌توان تصور کرد که نسل پنجم موبایل می‌تواند مشخص‌کننده مسیر آینده پهن باند در ایران باشد. شرکت مخابرات بازیگر هر دو حوزه است، به این ترتیب می‌تواند با توجه به در اختیار داشتن انحصار سیم مسی فرآیندهای توسعه در سال‌های پیش‌رو را- به نفع توسعه 5G توسط همراه اول – به تاخیر بیندازد.
به رغم اینکه دولت بحث صدور مجوز برای تکنولوژی را حذف کرده اما بازیگران نسل پنجم با یک چالش بزرگ مواجهند و آن اختصاص فرکانس برای این تکنولوژی جدید است. به نظر می‌رسد رگولاتوری قصد دارد این بار مجوزی را که سابق روی تکنولوژی ارائه می‌داد به فرکانس منتقل کند. همین امر می‌تواند سبب شود که عدالت رقابتی در بازار به هم بخورد.
از سوی دیگر کارشناسان امنیت سایبری نیز هشدار داده‌اند که خطرات امنیتی 5G نسبت به 4G بیشتر بوده و بنابراین باید اقدامات لازم برای تأمین امنیت افراد و سازمان‌ها صورت گیرد. عمده راه‌حل رفع این نگرانی مربوط به بخش صنعت سازنده می‌شود ؛ جایی که ایران با شرکت‌هایی نظیر هواوی، اریکسون و نوکیا همکاری می‌کند.
شرکت هواوی متهم شده است که ممکن است به صورت سازمان یافته امکان شنود یا دزدی اطلاعات را از طریق این شبکه برای سازمان‌هایی در داخل چین فراهم کند. شرکت هواوی البته این اتهام‌ها را رد نموده و اعلام کرده است نسل جدید اینترنت 5Gحتی از نسل‌های قبلی امن‌تر است. از طرفی شرکت هوآوی هم‌اکنون در زمینه توسعه شبکه 5G از رقبای غربی خود جلوتر است. با این وجود کشورهای غربی به دلیل امنیت، به سراغ شرکت اریکسون رقیب هوآوی رفته‌اند.
چالش‌های اقتصادی :
علاوه بر فراهم بودن شرایط فنی و مقررات‌گذاری، اپراتورهای مختلف برای توسعه تکنولوژی نیاز به داشتن ارزیابی نسبت به مقرون به صرفه بودن توسعه این تکنولوژی هستند. به‌دلیل تأخیری که در توسعه تکنولوژی‌های پیشین به‌وجود آمده سرمایه‌گذاری جدید در نسل پنجم نیازمند تجهیزات گران‌قیمت جدید است.
شرایط اقتصادی فعلی ایران منابع مالی کافی برای تأمین چنین حجم سرمایه‌گذاری عظیمی در سطح کل کشور و در کوتاه مدت در اختیار ندارد. نامشخص بودن وضعیت تحریم‌ها و نبود سرمایه‌گذار خارجی نیز عملاً از دیگر دلایلی است که توسعه در این بخش را احتمالاً با تأخیر مواجه می‌کند.
موانع مرتبط با سرویس‌دهی :
جذب مشترک و کاربر به تعدادی که جبران‌کننده هزینه‌های سرسام‌آور راه‌اندازی اینترنت 5G باشد یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی اپراتورهای ارائه دهنده سرویس‌های دیتا در ایران است. با توجه به قیمت گزاف مودم و تلفن‌همراه این نگرانی وجود دارد که بازار ایران از چنین سرویسی استقبال نکند.
هم اکنون اکثر گوشی‌هایی که توانایی پوشش این شبکه را دارند بالای ۴۰۰ دلار قیمت دارند به همنی خاطر کمتر مورد اقبال مشتریان قرار گرفته اند. البته احتمالاً به تدریج و طی چهار سال آینده این تکنولوژی حتی در موبایل‌های ۱۰۰ دلاری هم استفاده خواهد شد.
اینترنت 5G را می‌توان با مودم‌های مخصوص و استفاده از سیمکارت‌های 5G به Hotspot تبدیل کرد و با گوشی‌های معمولی که قابلیت 5G را ندارند از سرعت آن استفاده کرد و نیازی به تعویض گوشی و سیمکارت نیست؛ اما در حال حاضر تعداد این مودم‌ها در بازار محدود بوده و قیمت‌هایی بیشتر از ۱۰ میلیون تومان دارد. در شبکه همراه اول نزدیک به ۱۰ هزار تلفن همراه هست که امکان اتصال به شبکه 5G را دارند.
بیژن عباسی‌آرند، مدیرعامل ایرانسل، پیشتر در این خصوص گفته بود:« تمرکز بر ساخت مودم بومی می‌تواند نیاز بیشتری را مرتفع کند تا بتوانیم به واسطه آن هم‌زمان با توسعه تکنولوژی، پوشش مناسب را برای کاربران ایجاد کنیم. شاید در آینده بتوان به تولید گوشی با قابلیت پوشش نسل پنجم ارتباطات نیز فکر کرد.» آذری جهرمی، وزیر ارتباطات نیز ضمن اعلان آغاز بومی‌سازی مودم‌ها ، خبر داد:« شرکت “اتصال صنعت میانه” کار تولید مودم‌های 5G را در کشور آغاز نموده و این مودم اکنون نزد سازمان “تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی” است و مراحل اخذ تأییدیه را می‌گذراند.»
ارائه سرویس‌ها و خدمات جذاب بر روی شبکه 5G نیز مبتنی بر آنست که توسعه دهنده‌ها فعالیت در این زمینه را از قبل آغاز نمایند. استارتاپ‌ها و شرکت‌ها باید بر روی شبکه 5G تعریف سرویس کنند تا برای چهار سال آینده که توسعه انبوه آن در سراسر کشور صورت گرفت، سرویس‌دهی بر روی اینترنت پر سرعت نیز آغاز شده باشد نه اینکه استفاده از این نسل محدود به سرعت اینترنت شود. در غیر این صورت تمام استفاده 5G به دیدن یک ویدئو در بستر اینترنت توسط کاربر محدود می‌شود که این موضوع هدف نهایی 5G نیست.
سرنوشت کاربران فعلی TD-LTE نیز برای تصمیم‌گیران حائز اهمیت است. در دنیا عمده مصرف روی شبکه ثابت است و شبکه سیار لوکس و گران است، اما در ایران این مسئله تقریبا صادق نیست و قضیه بالعکس می‌باشد. برای مثال حدود 40 درصد شبکه ایرانسل رویTD-LTE است. مهاجرت به شبکه 5G باید در یک برنامه چند ساله اتفاق بیفتد، چرا که شبکه‌های موبایل به حد انفجار رسیده و به‌دلیل قیمت پایین، مصرف آن بسیار بالا است و اگر قرار باشد برای بخشی از شبکه به‌خصوص در بخش TD-LTE تصمیمی عجولانه اتخاذ شود، نارضایتی زیادی به‌دنبال خواهد داشت.
[1] Communication Regulatory Authority of The I.R. Iran