جنگ یمن، ازجنگ قدرت های داخلی تا جنگ قدرت های بین المللی

مقدمه

یمن که فقیرترین کشور منطقه محسوب می شود، در یکی از استراتژیک ترین مناطق جغرافیایی واقع است. جایی که می تواند کنترل تنگه ی باب المندب را به دست بگیرد و جالب تر این که داری 380 جزیره بسیار کوچک در دریای سرخ است. (Robert Burrowes, Britannica)

در همسایگی یمن که کنترل باب المندب را بر عهده دارد، کشور عربستان سعودی حضور دارد که بزرگترین تولید کننده نفت می باشد. همین موضوع می تواند یکی از ریشه های جنگ عربستان و یمن را توضیخ دهد.

علاوه بر این، یمن پس از عربستان بزرگترین کشور به لحاظ سرزمینی، جمعیت و نیروی ارتش در شبه جزیره است. این موضوع موجب می شود که یمن اهمیت بیشتری پیدا کند. (Statistical Yearbook, 2011)

اما برای فهم عمیق جنگ های مختلف، به خصوص جنگ یمن، باید مقداری به گذشته بازگشت تا ریشه های جنگ در این کشور را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.

یمن از گذشته های تحت حکومت های زیدی بوده است . در حال حاضر نیز 35 درصد مردم یمن زیدی هستند و 10 درصد نیز شیعه دوازده امامی و اسماعیلی در این کشور حضور دارند. (Robert Burrowes, Britannica)

این حکومت زیدی مستقر در شبه جزیره پس از جنگ جهانی اول که عثمانی از بین می رود اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. زیرا در سال 1888 میلادی انگلستان در جنوب یمن پایگاه های دریایی تاسیس می نماید و از سوی دیگر در همین بازه ی زمانی نیز کشوری به نام عربستان سعودی شکل می گیرد که به دنبال آن است تا بخش هایی از یمن را جدا کرده و به حکومت خود ملحق نماید. در نتیجه عربستان و یمن از بدو همین سال ها اختلافات مرزی به خصوص در سه استان عسیر، جیزان و نجران پیدا کرده و یمن و عربستان بعد از جنگ جهانی اول درگیری های جدی داشته که در نهایت با یک دیگر قراداد صلح امضا مینمایند. این قرارداد صلح بین سعودی ها و امام حمید الدین ( امام وقت زیدی های یمن) صورت گرفت. طبق این قرارداد، معهاده ی صلح انجام گرفته هر 20 سال یک بار باید مورد مذاکره قرار میگرفت اما چنین اتفاقی هیچ گاه رخ نداد.(Muḥammad ibn Aḥmad Nahrawālī, 2002)

شروع تلاش عربستان برای نفوذ در یمن و ظهور یمن جنوبی

پس از امضای قرارداد صلح، حاکمان سعودی برای ایجاد نفوذ در یمن از همان ابتدا شروع به کمک های مالی به روسای قبایل یمن کردند. یمنی که در حال حاضر نیز 75 درصد از مردمش در سیستم قبیله ای زندگی خود را می گذرانند. در این فرصت نیز عربستان مدارس دینی وهابی را در یمن مستقر نمود که این نفوذ ها و تاسیس چنین مدارسی بیشتر در شمال یمن صورت گرفت و جنوب یمن تحت تاثیر این نفوذ ها قرار نگرفته و سرمایه گذاری عربستان سعودی نیز بیشتر در شمال یمن بوده است. (Robert D. Burrowes, 2010)

 در آن سوی میدان، از زمان جنگ جهانی اول، جنوب یمن دست نیروهای انگلیسی و حکومت بریتانیا بوده و در این مدت توانسته بود که قبایل و امیرنشین های کوچک جنوب یمن را در کنار یکدیگر متحد نگه دارد. (قبایل جنوب یمن پراکنده و کوچک هستند، برخلاف قبایل شمال یمن). (Robert D. Burrowes, 2010)

پس از مدتی و با ظهور شوروی، در جنوب یمن گروه های چپ و سویالیست  کم کم پر رنگ و قدرتمند شده و با انگلیس درگیر می شوند. در نهایت نیز موفق می شوند تا انگلیس را از یمن خارج کرده و کشوری به نام جمهوری سویالیستی خلق یمن را تاسیس نمایند. با توجه به این موضوع جنوب یمن در سال 1962 از شمال این کشور مستقل می شود.(North and South Yemen: In Search of Unity”, CIA Study,1990)

حکومت بر سر کار آمده در ابتدای کار خود “اوقاف یمن” را ملی می کند و از دست روحانیت سنی آن را آزاد می نماید. مدارس دینی را نیز تعطیل کرده و فعالیت گروه های اسلام گرا را در سراسر یمن ممنوع می کند. به طور کلی امروزه نیز به همین دلیل شهرهای جنوبی یمن به نسبت شهرهای شمالی آن سکولار تر می باشند اما شمال یمن مذهبی و سنتی تر می باشند. در این بازه ی زمانی تحولات مهمی نیز در شمال یمن رخ می دهد. در سال 1948 در شمال یمن کودتا رخ می دهد و امام یحیی، امام زیدی های یمنی طی این کودتا کشته می شود. این کودتا خیلی زود شکست می خورد و کودتای دیگری به رهبری ژنرال عبدالله سلال که ادعای تاسیس جمهوری یمن را داشته ، در شمال یمن رخ می دهد. بر همین اساس بین طرفداران امام زیدی ها و جمهوری خواه های یمن که مورد حمایت جمال عبدالناصر (رئیس جمهور وقت مصر) بودند درگیری های بسیاری رخ می دهد. عربستان نیز که علاقه مند نبود تا جمال عبدالناصر در یمن ذی نفوذ شود، از امام زیدی ها پشتیبانی کرده و تلاش داشت تا سلطنت زیدی ها را حفظ نماید. لذا از سال 1962 الی 1970 جنگ داخلی ادامه پیدا می کند. (Robert W. Stookey, 1978)

در همین مدت نیز نیروهای ارتش اسرائیل با ارتش های عربی درگیر بوده و مصر را نیز شکست داده بود.

روی کار آمدن عبدالله صالح و ظهور گروه های جدید یمنی

در نتیجه این جنگ داخلی در یمن، شمال این کشور به دلیل حضور نیروی هوایی  وتانک های مصر خسارات زیادی دید و جنگ با تلفات سنگینی به پایان می رسد. مصر نیز به دلیل این که در جنگش با اسرائیل در سال 1967 شکست سنگینی می خورد مجبور می شود تا حضور نظامیش در یمن را پایان بخشد. با این حال حکومت جمهوری خواه در یمن برقرار می شود اما بعد از مدتی عبدالله سلال کناره گیری کرده و بعد چندسال قدرت به علی عبدالله صالح که یک نظامی زیدی بود رئیس جمهور یمن می شود. (Robert D. Burrowes, 2010)

در این حین با توجه به نزدیکی فروپاشی شوروی، همچنین قطع حمایت ها و کمک های شوروی از یمن جنوبی در سال 1980 و خستگی نیروهای شمال و جنوب از درگیری های متعدد، شمال و جنوب یمن به سمت ادغام شدن می رود و نهایتا در سال 1990 یمن واحد  تشکیل میشود. اما این اتحاد دیری نمی پاید و قبایل جنوب یمن از علی عبدالله صالح راضی نبوده و علی سالم بیض رئیس جمهوری پیشین یمن جنوبی نیز مدعی می شود که علی عبدالله صالح حقوق مردم یمن جنوبی را ادا نمی کند. در این کارزار عربستان نیز از علی سالم بیض حمایت کرده فلذا دوباره از سال 1994 الی 1997 جنگ داخلی در یمن رخ داده و در این جنگ عبدالله صالح پیروز می شود اما در طول جنگ، یمن بسیاری از زیر ساخت های تاسیساتی و صنعتی خود را نابود شده می بیند. (Katz, Mark, 1986)

در سایه ی جنگ های خسته کننده ی داخلی در یمن گروه های تندرو و افراطی آرام آرام رشد نموده و شاخه ی القاعده یمن کم کم در این کشور نقش پر رنگی را پیدا می نماید. این گروه افراطی در سال 2000 میلادی در اولین حمله خود، کشتی جنگی ایالات متحده را مورد حمله قرار داده و 17 نظامی آمریکایی را به قتل رساند. پس از حملات القاعده یمن، کشورهای غربی متوجه می شوند که یمن نیز یکی از پایگاه های القاعده است، و ایالات متحده آمریکا نیز از سال 2000 شروع به حمله به فرماندهان القاعده یمن نموده و آن ها را به قتل رساند. در این میان اما به جز القاعده گروه جدید التاسیس دیگری به نام حوثی های یمن، توجهات بسیاری را به خود جلب کرد. حوثی ها به رهبری حسین الحوثی که چندین سال نماینده مجلس یمن بوده و دوسال نیز در ایران زندگی کرده بود با حمله آمریکا به عراق مخالفت می کنند. حوثی ها معتقد هستند که آمریکا نباید به بهانه ی القاعده در امور یمن دخالت کند و خود یمنی ها می توانند با القاعده در یمن مبارزه نمایند. از سوی دیگر نیز حوثی ها از وضعیت بوجود آمده توسط دولت یمن ناراضی بوده و سعی داشتند تا اعتراضات مردمی علیه دولت را نیز هدایت نمایند. حوثی ها به دلیل آن که از قبیله همدان بوده و همدان نیز یکی از شاخه های قبیله بزرگ حاشد ( مهم ترین قبیله یمن) بوده مقبولیت مناسبی بین مردم دارند. (Plaut, Martin 2010″Somalia and Yemen ‘swapping militants'”. BBC News)

در ادامه اعتراضات بین دولت و حوثی ها بالا گرفته و در جریان این اعتراضات حسین الحوثی رهبر جریان حوثی در یمن توسط ارتش یمن کشته شد. از سال 2004 و پس از این حوادث، جنگ های پراکنده تبدیل به جنگ با دولت یمن شد. دولت و حوثی ها 6 دوره بایک دیگر جنگیدند و از جنگ چهارم به بعد، دولت عربستان سعودی با حملات هوایی خود از دولت یمن پشتیبانی و حمایت نمود. (Robert D. Burrowes, 2010)

پس از به قتل رساندن حسین الحوثی توسط دولت یمن، بدر الدین الحوثی، پدر حسین الحوثی رهبری حوثی های یمن را بر عهده گرفت و پس از مرگ او نیز عبدالملک الحوثی رسما رهبری را به دست گرفت. (Robert D. Burrowes, 2010)

بهار عربی و اعتراضات جدید

پس از مدت ها درگیری نوبت به بهار عربی در سال 2011 رسید و پس از تونس و مصر یمن نیز اوضاع را آشفته دید. علی عبدالله صالح در ابتدا توانست در برابر اعتراضات 1 سال دوام بیاورد اما پس از یکسال درگیری ها و اعتراضات به اوج خود رسید و او مجبور گردید تا به عربستان فرار نماید و از این کشور پیام داد که بنا بر شرط و شروطی حاضر است از قدرت کناره گیری نماید. او شرط نمود که خودش و افراد دولتش محاکمه نشوند و مصونیت داشته باشند. این موضوع باعث گردید تا حزب علی صالح همچنان به کار خودش در مجلس یمن ادامه دهد.

پس از ماجرای کناره گیری علی عبدالله صالح، تمامی گروه های یمنی اعم از القاعده، حوثی ها، وفاداران به علی صالح و قبایل جنوبی یمن سعی داشتند تا سهم خودشان از کیک قدرت بکنند. در این میان حوثی ها از شمال یمن سعی به پاکسازی مدارس وهابی که توسط عربستان پایه گذاری شده بود نمودند و تلاش کردند تا سختار قدیمی شمال یمن را به قبل بلزگردانند و از این جهت که در 6 دوره با دولت مستعفی وارد جنگ شده بودند در امور جنگی و سازماندهی نظامی تجربه داشته و تبدیل به تعیین کننده ترین گروه در سپهر سیاسی کشور یمن شدند.

گذار از جنگ داخلی به جنگ بین المللی

در این میان جمهوری اسلامی ایران سعی نمود تا از معترضین یمنی و حوثی ها پشتیبانی نموده و در آن سوی میدان نیز که عربستان پیش از این منافع خودش را در حمایت دولت علی عبدالله صالح می دید، تلاش نمود تا با حمایت از وفاداران به دولت مستعفی، نفوذ خود را در یمن حفظ نماید. لذا از منصور هادی از مدیران اصلی دولت علی صالح حمایت نمود. در این میان عربستان توانست تا نظر امارات را جلب نموده و امارات متحده عربی را در این کارزار همراه خود نماید.

در نتیجه، با توجه به باقی ماندن قدرت و نفوذ علی عبدالله صالح در مجلس یمن، با برگزاری انتخابات، دولت انتقالی بر سر کار می آید که در انتخابات تنها یک کاندید حضور داشت و او نیز منصور هادی، گزینه عربستان و امارات بود. لذا منصور هادی به مدت دو سال و به صورت موقت رئیس جمهور یمن می شود.

در این انتخابات که قدرت های دیگر نظیر حوثی ها و قبایل مهم جنوب یمن  بازی داده نشدند از اوضاع ناراضی بوده و اعتراضات ادامه پیدا کرد. (Ssaev. L. Khokhlova, A. Korotayev, 2022)

پس از آن که منصور هادی نتوانست اقتصاد یمن را بهبود ببخشد، مجبور به بالابردن قیمت بنزین شده و پس از این ماجرا اعتراضات گروه های مختلف یمنی به اوج خود می رسد.

نیروهای حوثی با هدایت اعتراضات و البته کمک نیروهای وفادار علی عبدالله صالح که در آن زمان منافع مشترکی داشتند و هر دوی گروه ها خواستار کنار زدن منصور هادی بودند، شهر به شهر، یمن را تصرف کرده تا به پایتخت این کشور یعنی صنعا رسیدند. منصور هادی و نخست وزیرش پس از این وضعیت استعفا داده و به عربستان گریختند. اما پس از مدتی، عربستان که حامی منصور هادی بوده او را مجبور می نمایند تا استعفای خود را پس گرفته و اورا به عدن بر میگردانند که البته پس از مدتی حوثی ها عدن را اشغال کرده و منصور هادی دوباره محبور به فرار می شود. (Ssaev. L. Khokhlova, A. Korotayev, 2022)

عربستان که در طی این مدت، نفوذ جمهوری اسلامی ایران در سوریه ، عراق و لبنان را دیده بود، علاقه مند به نفوذ روز افزون جمهوری اسلامی ایران در یمن نبوده و برای کنترل پیشروی و نفوذ حوثی ها در یمن، تصمیم به حمله مستقیم به یمن گرفت و بدین صورت جنگ یمن و عربستان که اختلافات مرزی نیز بر روی آن تاثیر گذار بود در 26 مارس 2015 میلادی آغاز شد.

نتیجه گیری

با توجه به این که یمن کشوری است با قبایل و گروه های متعدد که هر کدام منافع خود را به روایت های خود تعبیر و تفسیر می کنن، اوضاع سیاسی یمن و تصمیم گیری برای آن را حتی برای متجاوزان سعودی و اماراتی بسیار پیچیده کرده است. تحت این شرایط مذاکرات و توافق با یکی از گروه های یمنی می تواند متضاد با منافع گروه دوم در یمن باشد و توافق با گروه دوم به ضرر گروه سوم. همین پیچیدگی ها و البته مقاومت سرسختانه حوثی های یمن در برابر مداخلات نظامی عربستان سعودی و امارات، آینده ی جنگ یا صلح در این کشور را مبهم نموده و در حال حاضر نمیتوان آینده ای روشن را برای آن ترسیم نمود. کشوری که از سال های جنگ جهانی اول، تنش ها و جنگ های داخلی متعددی را به خودش دیده است و تا به امروز نتوانسته است ثبات سیاسی را در کشور خود به ارمغان بیاورد، شاید بزرگترین اشتباهش عدم بازی دادن تمام جریان ها و قدرت های ذی نفع در ساختار سیاسی این کشور باشد.

به نظر می رسد که یمن با اتکا به قدرت تصمیم گیری خود و کوتاه کردن مداخلات خارجی و با جدی نمودن عزم سیاسی، بتواند به راهکاری جامع که مشارکت همه ی گروه های قدرت در این کشور را تضمین می نماید، رسیده و مشکلات داخلی خود را حل نماید.


Eleonora Ardemagni (19 March 2018). "Yemen's Military: From the Tribal Army to the Warlords". IPSI. Retrieved 29 May 2018.
"Exclusive: Iran Steps up Support for Houthis in Yemen's War – Sources". U.S. News & World Report. 21 March 2017.
https://www.britannica.com/place/Yemen
Muḥammad ibn Aḥmad Nahrawālī (2002). Lightning Over Yemen: A History of the Ottoman Campaign in Yemen, 1569–71
Robert D. Burrowes (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield.
Robert W. Stookey, Yemen; The Politics of the Yemen Arab Republic. Boulder 1978
"North and South Yemen: In Search of Unity", CIA Study on Yemeni Unification, Central Intelligence Agency, 19 January 1990
Katz, Mark (Fall 1986). "Civil Conflict in South Yemen"
Plaut, Martin (17 January 2010). "Somalia and Yemen 'swapping militants'". BBC News.
Ssaev. L. Khokhlova, A. Korotayev. (2022). The Arab Spring in Yemen. In: Goldstone, J.A. Grinin, L. Korotayev, . (eds) Handbook of Revolutions in the 21st Century. Societies and Political Orders in Transition. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-86468-2_26

جدیدترین ها

جنگ روسیه – اوکراین و نتایج آن بر جنگ...

مقدمه بیش از یک سال است که از جنگ روسیه و اوکراین میگذرد ، عواقب...

 ایدئولوژی تضاد ایالات‌متحده در عرصه نظام بین‌الملل

در عرصه سیاست خارجی، تحلیل سیستمی زیر را از سیاست خارجی کشورها ارائه می‏دهم و...

احیای داعش و بحران‌سازی، تلاش مشترک آمریکا و رژیم...

امیر نظامی مقدم؛ دبیر اندیشکده راهبردی مقاومت دانشگاه امام صادق علیه السلام چکیده مجموعه ملاحظات استراتژیکی...

ایران و قفقاز؛ خاک_شیشه_استخوان

پدیدار شناسی سیاست خارجی ایران در منطقه قفقاز از نگاه نظریه رئالیسم تحولاتی که در...

بررسی جایگاه هویت ملی در راهبرد دفاع ‎همه ‎جانبه...

1. امنيت هستي‌شناختي نظريه امنيت هستي‌شناختي در روابط بين‌الملل برگرفته از نظريه وجود انساني آنتوني...

اتحاد در قاره سیاه

بررسی فرصت‌های همکاری جمهوری اسلامی و فدراسیون روسیه در قاره آفریقا ایران و آفریقا داستانی...

نگاشت های محبوب

نظرات

پاسخ دهید

لطفا نظر خود را وارد کنید
لطفا نام خود را اینجا وارد کنید

شانزده − شانزده =