مقدمه
مذاکرات ج. ا.ایران با کشورهای اروپایی، چین و روسیه از زمان خروج یک‌جانبه‌ی آمریکا از برجام، پس از گفتگوهای طولانی در شرایطی است که انتظار می‌رود طرفین ازلحاظ کلیات در مسیر نزدیک به هم باشند. این موضوع تا حد زیادی برخی از مخالفان توافق هسته‌ای را خشمگین می‌کند. البته با بررسی ابتدایی، تأثیر مخالفت‌های این گروه آن‌چنان‌که درگذشته مشهود بود عاملی مداخله‌گر محسوب نمی‌شوند. به‌طورکلی شرایط فعلی اجماع بیشتری برای توافق با ج. ا.ایران را نشان می‌دهد. البته طرف مقابل ج.ا.ایران سعی می‌کند تا حد ممکن از موضع خود عقب‌نشینی نکرده و به‌طور ضمنی با اعطای برخی امتیازات مواضع خود را حفظ کند؛ اما اکنون که بر اساس اخبار و اظهارات کارشناسان بیشتر از هرزمانی دسترسی به توافق میسر شده، برخی از رویدادها به‌طور خاص در آمریکا با محوریت اتهام‌زنی علیه ج.ا.ایران، شرایط را غیرقابل پیش‌بینی و مشکوک جلوه می‌دهد. یادداشت پیش‌رو تلاش می‌کند با توجه به بستر تحولات و رویدادهای اخیر پاسخی مرتبط و منطقی در این خصوص ارائه دهد.
آخرین تحولات مرتبط با توافق هسته‌ای
مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای 2015 که به‌طور رسمی به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود، 16 ماه زمان برده است. بر اساس گزارش وال‌استریت ژورنال: «دیپلمات‌های اروپایی قول داده‌اند که تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در مورد برخی از بخش‌های برنامه هسته‌ای ایران پایان‌یافته و تهران در توافق هسته‌ای برای منافع اقتصادی امتیازاتی دریافت می‌کند. در مقابل، آمریکا توانست ایران را برای عقب‌نشینی از لغو کامل تحریم‌های سپاه مجاب کند و شرکت‌ها و مجموعه‌های مرتبط با این سازمان نظامی در خارج از کشور معاف از تحریم‌های آمریکا خواهند بود.» (Norman, 2022)خوش‌بینی در رسیدن به توافق با توجه به اظهارات طرف‌های غربی که اغلب برآیند شرایط را مثبت ارزیابی می‌کنند؛ کارشناسان و رسانه‌ها را مجاب می‌کند که روند فعلی برخلاف گذشته و بیش از هر زمان دیگری در مسیر توافق است.
همان‌طور که گفته شد جمع‌بندی محتوای رسانه‌ای امکان رسیدن به توافق را محتمل ارزیابی می‌کند. بااین‌وجود به نظر می‌رسد جریان رسانه‌ای در غرب تلاش گسترده‌ای را برای القای «حسن نیت» طرف غربی در توافق با ج.ا.ایران آغاز کرده است. در این شرایط مخاطب این رسانه‌ها این‌طور استنباط می‌کنند که در صورت مخالفت ایران با شرایط و امتیازات ارائه‌شده‌ی غرب، این نظام ایران است که کارشکنی می‌کند. چنانچه هر بار بخشی جزئی از خواسته‌های ایران به‌عنوان امتیاز در مذاکره از طرف غرب تائید می‌شود، مسئولان مذاکره‌کننده‌ی غربی و به دنبال آن رسانه‌ها این‌طور وانمود می‌کنند که غرب خواسته‌های ج.ا.ایران را پذیرفته و عقب‌نشینی تاریخی صورت گرفته است؛ اما در طرف مقابل ج. ا.ایران که بعد خروج یک‌جانبه‌ی آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ به تعهدات قانونی خود طبق «برجام» پای‌بند بود؛ صرف عقب‌نشینی و اعطای برخی امتیازات را اساس تحقق خواسته‌های خود نمی‌داند. در شرایطی که یک‌بار بعد از مذاکرات طولانی، «برجام» به تصویب رسید و آمریکا به‌یک‌باره تعهدات خود را بدون دلیل نقض کرد؛ «تضمین و غرامت» مهم‌ترین قسمت‌های قرارداد خواهند بود. ج.ا. ایران با فرض دریافت هر نوع امتیازی (حتی امتیاز نه‌چندان درخور) باید در وهله‌ی اول با طرفی که یک‌بار بدعهدی خود را اثبات کرده، در شرایطی به توافق برسد که اطمینانی برای تحقق تعهدات وجود داشته باشد. درواقع امتیازگیری و امتیازدهی در جایگاه ثانویه قرار دارد و «ضمانت اجرا» مهم‌ترین بخش این موضوع است. به‌هرحال با اعلام جمع‌بندی‌های تهران و واشنگتن به متن پیشنهادی و اصلاح‌شده‌ی «جوزف بورل» نمی‌توان به‌طور قاطع نتیجه را پیش‌بینی کرد؛ زیرا هنوز میزان سقف انعطاف طرف‌ها برای قبول توافق ناشناخته است. در چنین شرایطی که دیپلمات‌های غربی ازیک‌طرف مدعی امتیازاتی در توافق هستند و رسانه‌های آن‌ها در پی القای تمایل غرب در توافق با ایران، برخی از حوادث و رویدادهایی که به‌طور زنجیروار در آمریکا با ادعای ارتباطشان با ج.ا.ایران روی می‌دهند، درخور توجه است. مهم‌ترین این موارد حمله‌ی اخیر به «سلمان رشدی» نویسنده‌ی کتاب «آیات شیطانی» و در ادامه به ترتیب اهمیت، سوءقصد علیه «جان بولتن» مشاور امنیت ملی ترامپ رئیس‌جمهور پیشین آمریکا و همچنین دستگیری فردی مشکوک در اطراف منزل «مسیح علی‌نژاد» فعال رسانه‌ای ضدانقلاب و عضو سازمان جاسوسی آمریکا شرایط را برای درک واقعیت‌ها پیچیده می‌کند.
سلمان رشدی، جان بولتون و مسیح علی‌نژاد
«سلمان رشدی» نویسنده‌ی هندی-بریتانیایی کتاب آیات شیطانی که بیش از هفت دهه از عمرش میگذرد و بیشتر عمر خود را با حفاظت نهادهای امنیتی انگلستان مخفیانه سپری کرده، به‌یک‌باره در جریان سخنرانی عمومی در شهر نیویورک هدف حمله فردی مهاجم بنام «هادی مطر» قرار گرفت و از ناحیه صورت و چشم مجروح شد. حال‌آنکه وقوع چنین رویدادی با رویکرد اتهام زنی علیه نظام ایران بعد از سال‌ها که تهدیدی جدی علیه «سلمان رشدی» روی نداده، درخور توجه است.
«هادی مطر»، مردی که روز جمعه به رشدی حمله کرد، در آمریکا از پدر و مادری لبنانی متولد شد که از روستای در جنوب لبنان «یارون» مهاجرت کردند. «یارون» تنها چند کیلومتر با سرزمین‌های اشغالی فاصله دارد. در گذشته، ارتش رژیم صهیونیستی بارها به مواضع حزب‌الله در اطراف این منطقه حمله کرده است. (KARIMI & GAMBRELL, 2022)[1] در بررسی‌های اولیه وجود ردپایی مشکوک از تعلق‌خاطر این فرد به حزب‌الله لبنان و سپاه پاسداران در حساب شبکه‌های اجتماعی‌اش دیده می‌شود. این موضوع بدون استثنا از سوی جریان رسانه‌ای غرب برجسته شده و تلاش می‌شد تا این رویداد را به سپاه نسبت دهند. حال‌آنکه این رویداد در شرایطی که طبق گفته‌ی دیپلمات‌های غربی، گفتگوها و مذاکرات در مسیر توافق قرار دارند، با چه انگیزه‌ای صورت گرفته است. از سوی دیگر بازخورد مقام‌های غربی به این موضوع و اتهام زنی آن‌ها علیه سپاه پاسداران با توجه موضوع حساس خروج این مجموعه از لیست تحریم‌های آمریکا برای رسیدن به توافق نکته مهمی خواهد بود.
به گزارش ساندی تلگراف، «ریشی سوناک»، یکی از دو نامزدی که به دنبال تصدی نخست‌وزیری بعدی بریتانیا هستند، اظهار کرد: «حمله روز جمعه به سلمان رشدی باید به‌عنوان زنگ خطری برای غرب در مورد ایران باشد. سپاه نیروهای مسلح و اطلاعاتی ایران را تحت کنترل دارد.» سوناک با اشاره به مذاکرات ایران و غرب برای احیای توافق هسته‌ای، گفت: «ما به یک توافق جدید، تقویت‌شده و تحریم‌های بسیار سخت‌تر نیاز فوری داریم و اگر نتوانیم نتیجه بگیریم، باید این سؤال را مطرح کنیم که آیا برجام به بن‌بست رسیده است.» (James & Adler, 2022) در ادامه «مایکل مک کال» رئیس کمیته‌ی روابط خارجی مجلس نمایندگان، جمهوری‌خواه پس از حمله اخیر به سلمان رشدی و انتشار خبر ترور جان بولتون در بحبوحه‌ی مذاکرات جاری درباره توافق هسته‌ای ایران، اظهار کرد:
«من حمله خشونت‌آمیز به سلمان رشدی را به‌شدت محکوم کرده و با او احساس همدردی می‌کنم. درحالی‌که منتظر جزئیات مجری قانون در مورد انگیزه‌های مهاجم هستیم، باید به این نکته بدیهی اذعان کنیم: آقای رشدی مدت‌هاست که به دلیل فتوای رژیم ایران مبنی بر قتل او درخطر بوده است. این هفته، ما با جزئیات وحشتناکی از توطئه ایران علیه جان بولتون مطلع شدیم. بااین‌حال، دولت اعلام کرد که اگر ایران به هر یک از شهروندان ما حمله کند، با عواقب شدیدی روبرو خواهد شد. این غیرقابل‌قبول است. ایران فعالانه علیه چندین آمریکایی توطئه می‌کند. انتظار برای مقابله پس از حمله، ترک وظیفه است. اولویت دولت باید حمایت از آمریکاییها باشد، نه مذاکره درباره توافق هسته‌ای معیوب. طبق گزارش‌ها، آخرین «توافق» شامل امتیازات قابل‌توجهی درباره تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته ایران و تحریم‌های سپاه پاسداران است. بین این پیشنهاد‌های خطرناک و شواهد فزاینده از فعالیت تروریستی ایران در خاک ایالات‌متحده، من از دولت می‌خواهم که سرانجام از مذاکرات خارج شود و تمرکز خود را بر وادار کردن ایران به توقف فعالیت‌های بدخواهانه‌اش قرار دهد. زندگی آمریکاییها به اقدام دولت بستگی دارد.» (McCaul, 14)
رشدی تنها چند روز پس‌ازآن موردحمله قرار گرفت که دادستان‌های فدرال علیه فردی که مدعی بودند توسط یکی از اعضای سپاه پاسداران مقیم تهران، برای کشتن جان بولتون استخدام شده، کیفرخواستی را به دادگاه ارائه کردند. این رویداد کمی بیش از یک هفته پس از دستگیری مردی با اسلحه در خارج از خانه‌ی «مسیح علی‌نژاد» در بروکلین، به وقوع پیوست. چنین رویدادهایی که به‌طور سریالی و زنجیروار علیه افرادی که سابقه‌ی عناد با ج.ا.ایران دارند و البته در تمامی موارد ناکام، احتمال سناریوسازی در شرایط حساس کنونی را تشدید می‌کند. آیا در شرایطی که آمریکاییها بطورغیرمسقیم با آخرین پیشنهاد «جوزف بورل» موافقت کردند و اساساً وقتی «جوزف بورل» با اطمینان از ایده‌آل بودن این شرایط به‌عنوان آخرین پیشنهاد سخن می‌گوید، احتمال هماهنگی قبلی با آمریکایی درباره‌ی این متن محتمل است. (euronews, 2022)از این‌رو کارشکنی از طرف آمریکا چندان قابل تصور نخواهد بود. در ادامه توجه به دو مورد از واکنش‌های مقام‌های غربی نسبت به رویدادهای ذکرشده مسیر نتیجه‌گیری را هموار خواهد کرد.
در شرایطی که انتظار می‌رود واکنش مقام‌های آمریکایی نسبت به حوادث «سلمان رشدی» و «جان بولتون»، علیه مقام‌های ج.ا.ایران بسیار شدید و همراه با اقدامات عملی باشد؛ وزیر امور خارجه‌ی آمریکا، «آنتونی بلینکن»، پس‌ازاین اتفاقات تلاش کرد با اظهار تأسف، به افکار عمومی پاسخ دهد. او در این خصوص اظهار کرد: «نهادهای دولتی ایران مدت‌هاست که علیه رشدی به خشونت دامن زده‌اند و رسانه‌های وابسته به دولت اخیراً از اقدام به قتل او تمجید کرده‌اند. این نفرت‌انگیز است.» (EDITORS, 2022) در ادامه به نقل از یک دیپلمات برجسته و معتبر اروپایی «رابرت کوپر» که در جریان مذاکرات حضورداشته مطلبی به قلم «کریم سجادپور»، یکی از کارشناسان برجسته‌ی موسسه‌ی «کارنگی» در روزنامه‌ی نیویورک‌تایمز منتشر می‌شود که بخش دیگری از نتیجه‌ی پایانی را تکمیل می‌کند. کوپر در این مقاله اظهار کرد: «قدرت‌های انقلابی آن‌طور که دیگران فکر می‌کنند، نمی‌اندیشند. آن‌ها جای متفاوتی در جهان نمی‌خواهند (به دنبال کسب منافع نیستند). آن‌ها دنیای متفاوتی می‌خواهند این خوب نیست که بتوانید آن‌ها را تغییر دهید، اما ممکن است لحظه‌ای فرابرسد که آن‌ها دچار شک و تردید شوند آنگاه می‌توانید کاری را شروع کنید.» (Sadjadpour, 2022)
نتیجه‌گیری
بر اساس این یادداشت و همچنین با توجه به اظهارات مقام‌های غربی، به‌طورکلی احتمال بهانه‌جویی به‌منظور تعطیلی مذاکرات، اعمال تحریم‌های همزمان و یا همچنین امتیازگیری در جریان مذاکرات چندان معتبر نیست. عموماً، گفتمان تهدید و فشار بیشتر از جانب افراد غیرمسئول و یا افرادی که به دنبال بهره‌برداری تبلیغاتی و سیاسی هستند، به چشم می‌خورد («ریشی سوناک»، نامزد تصدی پست نخست‌وزیری انگلستان و «مایکل مک کال» نماینده‌ی جمهوری‌خواه و عضو کمیته‌ی روابط خارجی سنا). همان‌طور که گفته شد، وزیر امورخارجه‌‌ی آمریکا، بلینکن، نسبت به موضوع اظهار تنها تأسف کرده که بیشتر پاسخی درخور به افکار عمومی و رسانه‌ها است؛ اما با این اوصاف وقوع چنین رویدادهایی در شرایط حساس، به‌صورت تکراری و با نتیجه‌ی تشدید موج رسانه‌ای علیه ج.ا.ایران با چه هدفی صورت می‌گیرد. در شرایطی که هر دو طرف بعد از ماه‌ها مذاکره به دنبال توافق و نتیجه هستند این رویدادها چه هدفی را دنبال می‌کند. به‌طور منطقی می‌توان هدف این اتفاقات را تشدید فشار خارجی و اجماع علیه ج.ا.ایران ارزیابی کرد؛ اما این موضوع نیز چندان نا‌آشنا نبوده و به‌طور خاص از زمان خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ با مکانیسم «فشار حداکثری» وجود داشته و موضوع جدیدی نیست. برای رسیدن به جواب باید به خبری که از اظهارات یکی از «سران فتنه‌ی ۸۸» منتشرشده، توجه کرد. همان‌طور که «رابرت کوپر» در مقاله‌ی «سجادپور» در «نیویورک‌تایمز» به آن اشاره کرد: «تنها زمانی می‌توان به قدرت‌های انقلابی غلبه کرد که در مواضع آن‌ها شک و تردید ایجاد شود». نکته همین‌جاست، برخی از تحولات داخلی درنهایت مانند «دم‌خروسی» که بیرون زده تکمیل‌کننده‌ی حوادث و رویدادهای خارجی هستند. ایجاد «شک، تردید و اختلاف‌نظر» در بین تصمیم‌گیرندگان نظام ج.ا.ایران با ابزار تهدید و ارعاب از خارج و همچنین آشوب و بی‌نظمی در داخل راهبرد دشمن برای تأثیرگذاری بر تصمیم‌گیری نهایی در مورد توافق با غرب خواهد بود. به‌طورکلی رویدادهایی مانند «سلمان رشدی»، «بولتون» و غیره بیشتر به دنبال تأثیرگذاری در داخل ج.ا.ایران هستند. این‌رویداد‌ها به‌طور همزمان با وقایع داخلی بخش‌هایی از یک سناریو واحد هستند. ازاین‌رو پیش‌بینی می‌شود مخالفان داخلی در روزها و هفته‌های آینده تمایل بیشتری برای برهم‌زدن نظم و شرایط عادی جامعه باشند. همچنین وقوع اتفاقاتی از شکل حمله به «سلمان رشدی» در خارج، محتمل خواهد بود.
آنچه بیان شد صرفا دیدگاه نویسنده بوده است و بیان کننده دیدگاه مجمع ایرانی دفاع از حقیقت نیست.
EDITORS. (2022, 8 16). The Rushdie Wake-Up Call. Retrieved from nationalreview: https://www.nationalreview.com/2022/08/the-rushdie-wake-up-call/
euronews. (2022, 8 9). Iran nuclear deal is 'yes or no', no renegotiations possible, EU stresses. Retrieved from euronews: https://www.euronews.com/my-europe/2022/08/09/iran-nuclear-deal-is-yes-or-no-no-renegotiations-possible-eu-stresses
James, W., & Adler, L. (2022, 8 13). Rushdie attack a 'wake-up call' on Iran, says UK PM candidate Sunak. Retrieved from REUTERS: https://www.reuters.com/world/rushdie-attack-wake-up-call-iran-says-uk-pm-candidate-sunak-2022-08-13/
KARIMI, N., & GAMBRELL, J. (2022, 8 14). Praise, worry in Iran after Rushdie attack; government quiet. Retrieved from AP News: https://apnews.com/article/iran-salman-rushdie-reaction-e9bc5f6841e667cf36506a78496aa3dc
McCaul, M. (14, 8 22). McCaul Calls on Administration to End Nuclear Talks Following Iran’s Bolton Assassination Plot. Retrieved from Foreign Affiars Committee: https://gop-foreignaffairs.house.gov/press-release/mccaul-calls-on-administration-to-end-nuclear-talks-following-irans-bolton-assassination-plot/
Norman, L. (2022, 8 5). Iran Demands End to U.N. Atomic Agency Probe to Restore Nuclear Deal. Retrieved from The Wall Street Journal: https://www.wsj.com/articles/iran-demands-end-to-u-n-atomic-agency-probe-to-restore-nuclear-deal-11659709375
Sadjadpour, K. (2022, 8 12). What the U.S. Gets Wrong About Iran. Retrieved from The New York Times: https://www.nytimes.com/2022/08/12/opinion/iran-america-nuclear-policy.html