نویسندگان: صمیم مرادی و احمد هوشنگی

---

امروزه خبررسانی، یکی از عناصر بسیار مهم در جنگ روانی به شمار رفته و نقش کم نظیری در تحولات مثبت و منفی جوامع دارد. خبررسانی صادقانه، شفاف و به هنگام می­ تواند به جامعه برای فهم و رویایی موثر و مثبت با تحولات و رویدادها کمک کند؛ همچنان که خبررسانی غیرصادقانه، کم یا بیش از اندازه مطلوب، مبهم و مغرضانه، آرامش روانی جامعه را بهم ریخته و مشکلات روان­شناختی و اجتماعی گوناگونی را به وجود می­ آورد. در این نگاشت بر آن هستیم تا مهم ترین ترفندهای خبررسانی در جنگ روانی را تبیین کرده و مصادیق عملی آن را با رویکرد مطالعه آن­ها در همه­ گیری کرونا بیان کنیم.

مقدمه

با شیوع ویروس کرونا و تبدیل شدن آن به مهم­ترین مسئله جامعه جهانی، عطش فراوانی برای دریافت اخبار و اطلاعات توسط مردم ایجاد شد و عده ­ای کثیری از راه­ها گوناگون در تلاش برای دسترسی به اخبار بیشتر در این باره بوده تا از سطح ابهام و ناآشنایی نسبت به آن کاسته شود. در این شرایط جریان­های معارض با حاکمیت ایران این مسئله را بهانه­ ای جهت حمله به آرامش روانی، ارزش­ها و منافع ملی شهروندان ما یافته و با استفاده از ترفندهای خبررسانی، جنگ روانی تمام عیاری را علیه ملت ایران به پا کردند.

نگاشت حاضر توضیح مختصری درباره­ ی برخی از ترفندهای خبررسانی در جنگ روانی است و مخاطبان را با مهم­ترین ترفندهای بکار رفته در خبررسانی مغرضانه آشنا می­ کند. به این ترتیب که ابتدا مهم ترین این فنون را تعریف و سپس مصادیق آن در حوزه ویروس کرونا بیان خواهیم کرد.

در ادامه لازم به ذکر است با اینکه هیاهوی ویروس کرونا در جهان رو به کاهش است و اهمیت سابق خود را از دست داده، اما کماکان به عنوان یکی از مهم ترین پدیده های عالم گیر و جهانی شناخته می­ شود که تاثیر بی بدیلی در سطوح مختلف جوامع انسانی من جمله دولت ها و ملت­ها گذاشته است. این پدیده جهانی فرصت­ها و چالش­هایی را برای کشورهای رقیب و متخاصم در عرصه جنگ روانی فراهم نمود و آن­ها را به رویارویی نرم و روانی در برابر یکدیگر واداشت. بررسی این پدیده به عنوان ابزار مورد استفاده در جنگ روانی خالی از لطف نبوده و نکات حائز اهمیتی را برای ما روشن می ­کند. همچنین موجبات آشنایی با فنون جنگ روانی و نحوه استفاده آن­ها برای ما فراهم کرده و هوشمندی و کامیابی ما را در وقایع مشابه پیشرو به ارمغان می آورد.

مهم­ترین ترفندهای خبررسانی در جنگ روانی

یورش رسانه­ای کشورهای رقیب و متخاصم ذهن ملت ایران را با هدف شبه­ افکنی و تلقین اخبار غیرواقعی، مورد آماج حملات خود قرار داده است. در ادامه مهم­ترین ترفندهای این رسانه­ ها را بررسی کرده و با هدف کاربردی تر شدن مطالب، ابتدا هر یک از ترفندهای خبررسانی را توضیح و سپس با ذکر مثالی از میان انبوه خبرهایی که به بهانه ­ی شیوع ویروس کرونا در فضای رسانه ­ای منتشر شده، مفهوم مورد نظر را تبیین خواهیم کرد.

1.عنوان­گذاری هدفمند و مغرضانه برای عناصر خبری

پرکاربردترین ترفند در میان تمام ترفندهای مورد استفاده در جنگ روانی، ترفند عنوان گذاری است؛ چنان که یک رسانه با عنوان­گذاری برای عناصر و قطعه ­های خبری، به صورت هدفمند، مفهوم مورد نظر خود را جاری ساخته و ذهن مخاطب را در مسیر دلخواه جهت می­ بخشد.

مثال:

300 هزار بمب خوشه ­ای ویروس کرونا!

فاجعه انسانی کرونا در ایران

در این مثال­ها با استفاده از عناوینی که حامل بار منفی هستند سعی بر ایجاد حس ناامنی و ترس در مخاطب دارند.

2.انتخاب عکس­های خاص

عکس در خبررسانی بسیار مهم و اثرگذار است. انتخاب عکس­­ها، تعیین کننده­ برداشت مخاطب از یک خبر است؛ آن چنان که تصویر، علاوه بر پیام­های نهفته در خود، نوع برداشت از یک خبر را نیز تعیین می­کند. از این رو است که باید گفت نسبت عکس به متن، در خبرهای دیداری، همانند نسبت لحن به لفظ، در خبرهای شنیداری است. عکس­ها معمولا بار عاطفی و هیجانی خاصی را به مخاطب منتقل می­کند.

مثال:

برای خبر دادن از وضعیت کرونا تصاویری نشان داده می شود که آن عکس مرتبط به موضوع و مکان دیگری است.

رادیو فردا با انتشار فیلمی به قصد سیاه‌نمایی امکانات ایران مدعی شد که در اهواز بیماران کرونایی را با اتوبوس‌های شهری جابجا می‌کنند.

ذکر این خبر درحالی است که سال‌ها است در کشورمان از اتوبوس آمبولانس‌ها استفاده می‌شود و این اتوبوس آمبولانس­ها بیشتر ویژه حوادث جاده ای و اورژانس ۱۱۵ بوده و دارای ۹ تا ۱۳ تخت برای رسیدگی و درمان حادثه دیدگان حوادث جاده ای و حوادثی چون زلزله و سیل می باشد که بعضا قابلیت افزایش به ۱۵تخت خواب را نیز دارد و هیچ ارتباطی به اتوبوس‌های شهری ندارد.

در نمونه­ ای دیگر رسانه بی­ بی­ سی تصاویری از آب گرفتگی در یکی از بیمارستان های عراق را به ایران نسبت داده بود.

برای نشان دادن قطعه­ های مخصوص جانباختگان کرونایی، عکس­هایی از حفر گودال­های متعدد همراه با تیترها به شیوه­ی رعب آوری نشان داده می­ شود، درصورتی که حفر گورهای متعدد به جهت دفن جانباختگان ناشی از ویروس کرونا در اغلب کشورها صورت گرفته است.

3.انتخاب تیترهای مغرضانه و هدفمند

در رابطه با تیترها و نقشی که به عهده دارند، چند مطلب قابل ذکر است:

1. نه تنها اخبار مهم تیتر می­ شود، بلکه آنچه تیتر می ­شود نیز مهم جلوه می­ کند!
2. با انتخاب تیتر خاص یا انتخاب گزینشی یک عبارت، به تمام گفته و منظور گوینده جهت داده شده و خواننده از ابتدا به سوی هدف مورد نظر نویسنده یا گوینده سوق داده می ­شود.
3. در موارد فراوانی، متن خبر با مفهوم ظاهری تیتر، مغایر است.
4. شمار خوانندگان تیتر یک خبر، الزاما بیشتر از خوانندگان متن همان خبر است و این یکی از شگردهای گمراه­ سازی مخاطبان است، زیرا مطالعه اصل خبر چه بسا مغایرت تیتر با خبر را آشکار می­ کند.
5. در مواردی که یک رسانه مایل نیست مخاطب به مغایرت متن و تیتر پی ببرد، تعمداً متن را طولانی و یا پیچیده می­ کند تا خواننده از رجوع به اصل متن منصرف شده و یا به مغایرت متن و تیتر پی نبرد.

مثال:

• ( مراجع تقلید: سفر به قم جایز نیست، حتی به نیت ادای نذر )

این در حالی است که اصل خبر به پاسخ برخی از مراجع به پرسشی درباره سفرهای غیرضروری به قم مربوط است و مراجع تقلید سفر به قم (در روزهای آغازین شیوع کرونا) را در صورت ممنوعیت از طرف مسئولان امر و در صورت احتمال وجود خطر عقلایی برای افراد، حائز اهمیت ندانسته­ اند و به صورت مطلق درباره سفر به قم حکمی مطرح نکرده­ اند.

(300 هزار بمب ویروسی خوشه­ای کرونا )

در حالی که در متن خبر گفته می­ شود 300 هزار گروه جهادی با نظارت وزارت بهداشت برای نظارت بر سلامت شهروندان به خانه­ های مردم فرستاده می­ شوند. این گروه­ها با رعایت همه دستورالعمل­های بهداشتی عمل کرده و برنامه پیشگیری از شیوع بیماری را انجام می­دهند؛ اما در تیتر خبر چنان مطرح شده که گویی این افراد عامدانه عامل و حامل ویروس کرونا برای خانواده ­ها هستند.

4.پیام خبر

گاهی در ورای آنچه بیان می­ شود، پیامی نهفته است که ضمیر ناخودآگاه مخاطب را هدف قرار می­ دهد. مثال:

(دولت آمریکا رژیم ایران را به پنهانکاری درباره شیوع بیماری کرونا متهم کرد)

در این خبر با استفاده از واژه رژیم برای جمهوری اسلامی و برچسب پنهانکاری، عدم مشروعیت نظام سیاسی ایران و عدم صداقت آن حکومت با مردم خودش و جهان، به ضمیر ناخودآگاه مخاطب القا شود!

(درخواست ایران از صندوق بین­ المللی پول برای مقابله با بیماری کرونا)

در این مثال به صورت پنهان به ضمیر ناخودآگاه مخاطب القا می­ شود که جمهوری اسلامی شدیدا نیازمند دریافت خدمات بهداشتی از دیگر کشورها برای کمک به بیماران کرونایی ایرانی است.

این گونه پیام های خبری همچنین با هدف القای عمق فاجعه در ایران و نیاز فوری ایران به کمک­های فوری بین­ المللی مطرح می ­شود.

5.مفروض انگاری

در این شگرد، با مسلم انگاشتن خبر اثبات نشده و ارائه­ ی خبر یا تحلیل­هایی بر مبنای آن، به مخاطب چنان القا می­ شود که چنین امری یقینا اتفاق افتاده و اکنون باید آن را تحلیل کنیم. این گونه خبرها معمولا با جملاتی مثل همانطور که می­ دانیم… ، پرواضح است… ، آغاز می­ شود.

مثال:

از آنجایی مراجع تقلید قم مانع از قرنطینه قم شدند ویروس کرونا بشدت در سرتاسر ایران گسترش یافت

در دو مثال فوق نوعی از مفروض انگاری را مشاهده می کنیم که نگارنده سعی بر مسجل نشان دادن مقصر بودن مراجع عظام در انتشار ویروس کرونا و مانع اصلی در عدم قرنطینه قم دارند.

6.سوالات القایی

منظور از سوالات القایی، سوالاتی است که عموما با چرا و چگونه پرسیده می­ شود و در نظرسنجی­ها هم بسیار کاربرد دارد. این مفهوم از مهم­ترین شقوق مفروض انگاری است که به دلیل اهمیت آن به طور مجزا آورده شده است.

مثال:

• چرا با اینکه کرونا از قم شروع شده، این شهر را از همان ابتدا قرنطینه نکردند؟
• چرا آمار واقعی مبتلایان به کرونا و تعداد جانباختگان کرونا به درستی اعلام نمی­ گردد؟
• برای مثال القایی چرا افکار عمومی به گزارش­های رسمی ایران درباره کرونا بی­ اعتماد است؟ سعی بر مفروض پنداشتن این موضوع دارد.

در خبر فوق رسانه بی­ بی­ سی بی اعتمادی مردم به گزارش­های مقامات ایران درباره کرونا را پیش فرض گرفته و اکنون در مرحله بعد به دنبال یافتن چرایی آن است.

این گونه سوالات جهت دار از اساس نادرست است؛ زیرا هیچ یک از موارد مفروض انگاشته شده در این پرسش­ها، نه تنها یقینی نیست، بلکه کاملا نادرست و غیرواقعی است.

7.دفاع بد برای تخریب

در این شگرد، با دفاعی نامطلوب از فرد یا نهادی، تخریب آن فرد یا نهاد هدف گرفته می­ شود.

مثال:

• ایران کشور امام زمان است و قطعا امام زمان اجازه نمی­ دهد، بیماری کرونا گسترش یابد.
• قم حرم اهل بیت است و اهل بیت نمی­ گذارند اوضاع این شهر بحرانی شود.

جمع بندی و نتیجه گیری

جنگ روانی مجموعه فنون روان شناختی دشمن برای برهم زدن آرامش و امنیت روانی جامعه و گمراه سازی اذهان مردم برای اختلال در قضاوت و تصمیم صحیح است. کسانی که در دام فنون خبری دشمن قرار می­ گیرند نه تنها امنیت روانی و آرامش خود را از دست داده و در امواج خشم، درماندگی، اضطراب و افسردگی گرفتار می­ شوند، بلکه با دریافت انبوهی از اطلاعات ناصحیح و گمراه کننده، قدرت تحلیل و قضاوت صحیح و تصمیم موثر و کارآمد را هم از دست می­ دهند. به همین سبب لازم است با رعایت برخی از راهبردهای صحیح، از گرفتار شدن در دام­هایی دشمن پهن می­ کند، اجتناب کرده و خود را در برابر آن ایمن سازیم.

همچنین باید دانست که با ظهور این سبک نوین جنگ و کمرنگ شدن عملیات های نظامی، اهمیت یادگیری فنون و ترفندهای جنگ روانی روز افزون شده و دولت ها را بر آن داشته تا خود را در این عرصه پیشرفت دهند تا جوامع آنان مورد تاخت و تاز روانی کشورهای متخاصم و رقیب قرار نگیرند. باتوجه به اهمیت این موضوع ما نیز در نگاشت فوق بر آن بودیم تا مهم ترین ترفندهای خبررسانی را که بخشی از جنگ روانی است بررسی و تبیین کرده تا مخاطبان پس از آشنایی با مفاهیم و مصادیق آن، از مبتلا شدن به آن ها بر حذر باشند.

---

--- دردشتی, ا. (1399). جنگ روانی کرونا. مرکز مدیریت حوزه های علمیه.
--- ابیانه, ا. ق. (1392). تکنیک های عملیات روانی در حوزه رسانه و خبر. دانشیاران ایران..
--- خندان, ع. ا. (1399). مغالطات. بوستان کتاب.
--- حمل بیماران کرونایی با اتوبوس شهری در اهواز. ( ۹ اسفند ۱۳۹۹ ). khabarban.com.
--- اعزام ۳۰۰ هزار بمب ویروسی خوشه‌ای حامل کرونا به سراسر ایران از سوی وزیر بهداشت. (۱۳ اسفند,۱۳۹۸). javanehha.com
--- فارسی, ا. (13 مارس ,2020). تصاویر ماهواره‌ای افزایش گورهای دسته‌جمعی کرونا در اطراف قم را نشان می‌دهد. farsi.alarabiya.net.
--- فردا, ر. (فروردین ۲۵, ۱۴۰۰). هشدار یک مقام مسئول در ایران: اگر واکسن کرونا نرسد، فاجعه انسانی رخ می‌دهد. radiofarda.com.