تحرکات پان‌ترکیستی در قفقاز جنوبی

از نمونه همکاری پان ترک­ها و نئو عثمانی­ها در گذشته نزدیک، میتوان به جنگ سوریه اشاره کرد. در این همکاری نئو عثمانی ها و پان ترک­ها­ به رهبری اردوغان علی رغم مخالفت دولت رسمی سوریه، با حضور نظامی وسیع در مرز­های این کشور و همچنین حمایت گسترده از برخی گروه­های تروریستی منطقه، سعی در پیش برد اهداف خود در این کشور داشتند. در نهایت امر، پرونده سوریه به طرز دیگری رغم خورد و ارتش سوریه با حمایت های ایران موفق به کنترل کامل بر کشور شد. شکست های سنگین تروریست های مورد حمایت اردوغان، همکاری­های گسترده جمهوری اسلامی ایران و دولت سوریه و در نتیجه پایان حکومت گروه های تروریستی در منطقه، باعث تحمیل شکست سختی به اعتلاف نئوعثمانی­ها و پان­ترک­ها شد. همین امر موجب شد این ائتلاف تمام تلاش خود را بکارگرفته تا سعی در تمرکززدایی جمهوری اسلامی ایران در خارج از مرز­های خود کند.

پان­ترکیسم

پان­ترکیسم یک ایدئولوژی ملی­گرایانه می­باشد که بر مبنای آن ترک تباران باید دارای رهبری و دولت مستقل باشند. (Ray,2020) به عبارت دیگر هدف اصلی این مکتب گرد هم آوردن تمامی ترک زبانان، علی­الخصوص ترک­زبانان منطقه قفقاز می باشد. هر چند این ایده مخالفان بسیاری حتی از میان رهبران کشورهای ترک­زبان داشته است اما بنظر می­رسد برخی سیاستمداران کشورهای همسایه ایران، سعی در احیای دوباره این ایدئولوژی دارند.

با بررسی های تاریخی می­توان دریافت اکثریت ترک­زبانان، خود را متعلق به قومیت ترک نمی­دانستند و ریشه پیدایش این ایدئولوژی را می­توان دخالت های بریتانیا و یهود دانست. (JACOB M. LANDAU, 1995) در طرح ایده پان­ترکیسم به وضوح می­توان ردپای دخالت دولت های استعمارگری چون رژیم صهیونیستی و انگلیس را مشاهده کرد.

پان­ترکیسم در مناطق ترک نشین جمهوری اسلامی ایران شامل مناطق ترک­زبان شمالی رشد قابل ملاحظه­ای نداشته است. خاطرات ناخوشایند مردم این مناطق از جنگ های طولانی بین ایران و عثمانی از اصلی ترین دلایل عدم گرایش ترک­زبانان ایرانی به این ایدئولوژی است. (رئیس نیا،466 -472 ، 1374) بسیاری از رهبران ترک­زبان در طول تاریخ خواستار جداسازی مناطق ترک­زبان شمالی ایران و یکپارچه سازی این مناطق با سرزمین­های خود شد، شده بودند. به عنوان مثال حیدر علی اف پیش از فروپاشی شوروی اذعان کرده بود که خواستار یکپارچه سازی آذربایجان شوروی و آذربایجان ایران است. همین تفکر به نوعی به رهبران فعلی جمهوری آذربایجان تسری پیدا کرده است. (جلال متینی، 127-140، 1377)

تنش های ایران، آذربایجان، ترکیه

 پس از پایان قائله سوریه و حاکم شدن آرامش نسبی بر منطقه، ترکیه متحمل شکست سنگینی در پیش­برد برنامه های استراتژیک خود در عراق و سوریه شد. با ریشه­یابی این مسئله می­توان دریافت که از اصلی­ترین علل این شکست، حضور جمهوری اسلامی در این جنگ بود. نفوذ بیش از پیش جمهوری اسلامی در منطقه، باعث نگرانی رهبران ترکیه شده و آن ها درصدد تمرکززدایی ایران در فعالیت­های خارج از مرزهای خود برآمدند. رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان خطر ایران و موشک های بالستیک آن را جدی می­دانست و حاضر به خرید سامانه پدافندی اس 400 از روسیه شد با وجود آن­که می­دانست با این اقدام تحریم های نظامی ایالات متحده علیه ترکیه وضع خواهند شد. (تسنیم، 1400)
جمهوری آذربایجان اما از سمت دیگر مدت­هاست در حال همکاری­های همه جانبه با رژیم اشغالگر صهیونیستی می باشد. (Oct. 23, 1992) استقرار پهپادهای صهیونیستی ایتان در خاک آذربایجان، به رسمیت شناختن رژیم اشغالگر قدس توسط آذربایجان، تامین نفت اسرائیل و همکاری های گسترده امنیتی و نظامی بین دو کشور، از جمله موارد همکاری الهام علی اف با صهیونیست ها می­باشد.(فارس، 1391) از سوی دیگر رویکرد پان­ترکیسم و رویای دیرینه­ی یکپارچه سازی نخجوان و تبریز باعث شد دو کشور جمهوری آذربایجان و ترکیه تمایل به تحرکات ماجراجویانه ای علیه ایران داشته باشند.

مخاطرات امنیتی برای ایران

از دیگر اهداف ائتلاف آذربایجان-ترکیه جهت مقابله با جمهوری اسلامی ایران و تمرکززدایی فعالیت های برون مرزی او، تلاش جهت برخی اصلاحات مرزی است. جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ توانست بخش های مورد مناقشه با ارمنستان را، از آن خود کند و به نوعی پیروز میدان شود. همین امر موجب آن شد که الهام علی اف نسبت به دیگر مناطق ارمنستان نیز ادعاهای جدیدی مطرح کند.(NOV 11,2020)  از همین رو تهدیدات امنیتی و ژئوپلتیکی متوجه جمهوری اسلامی ایران شد. با بررسی­های بیشتر مشخص شد چندین عملیات امنیتی علیه جمهوری اسلامی ایران از خاک آذربایجان صورت گرفته است. از جمله این عملیات ها می­توان به ترور دانشمند هسته­ای ایران، محسن فخری­زاده اشاره کرد. با توجه به اتحاد پان­ترک ها در تحت فشار قرار دادن ایران و دیگر اقدامات خصمانه آن ها، تصمیم جمهوری اسلامی بر آن شد که پیش از هر اقدام دیگری توسط نئوعثمانی ها، پاسخی قاطع به تهدیدات بالقوه ایجاد شده بدهد.

تهدید علیه روابط ایران و بلوک شرق

پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، ایران موفق به عضویت در اتحاد شانگ­های شد. از سوی دیگر ایران و چین در حال انعقاد قرارداد 25 ساله­ای می­باشند که در این قرارداد موقعیت جغرافیایی ایران در احیای کمربند جاده ابریشم بسیار حائز اهمیت می­باشد چرا که این کشور مسیر ترانزیت مهمی به اروپاست. مسیر صادراتی ایران به اروپا صرفا از 3 کشور امکان پذیر است که عبارتند از: ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان. از دیگر اهداف محور آذربایجان-ترکیه، طرح ادعاهای جدید مرزی در مناطق تحت کنترل ایران و ارمنستان است. در صورت حذف اتصال مرزهای ایران با ارمنستان، ایران صرفا از طریق دو کشور ترکیه و آذربایجان توانایی ارتباط با اروپا را خواهد داشت که وقوع این امر با توجه به خصومت­های این محور، تهدید بزرگی علیه جمهوری اسلامی ایران می­باشد.(OCT 05, 2021)

جنگ سرد

جمهوری اسلامی ضمن هشدارهای مکرر دیپلماتیک به محور آذربایجان-ترکیه لازم دانست که با پاسخ قاطع خود، از وقوع تهدید امنیتی-ژئوپلتیکی جدیدی جلوگیری کند. این کشور اقدام به برگزاری رزمایش فاتحان خیبر کرد که نامگذاری این رزمایش حاوی پیام مهمی برای همکاری رژیم صهیونیستی و آذربایجان بود.  پس از این رزمایش، ترکیه و آذربایجان نیز اقدام به برگزاری رزمایش برادری جداناپذیر کردند که حامل پان ترکیسم در روابط دو کشور بود. (OCT 8, 2021)

راهکارهای ایران برای مقابله با پان­ترکیسم

خطر تهدیدات گسترده ژئوپلتیکی، امنیتی و نظامی محور ترکیه-آذربایجان پرواضح می­باشد. جمهوری اسلامی ایران در مقابله با این محور در حال حاضر دارای موقعیت برتر نسبت به طرف مقابل می­باشد چراکه تعیین مرزهای جغرافیایی فعلی بین سه کشور، به تایید مجامع بین المللی رسیده است. لکن ایران باید جهت جلوگیری از بالفعل شدن تهدیدات بالقوه محور مقابل، اقداماتی را صورت دهد. از جمله این اقدامات می­توان به این موارد اشاره کرد. تقویت روابط دوجانبه با ارمنستان علی الخصوص در زمینه نظامی-امنیتی، تسریع ساخت مسیر ترانزیتی ایران-ارمنستان بدون نیاز به گذر از سرزمین های جمهوری آذربایجان، برخورد قاطعانه با تحرکات الحاق­گرایانه در تمامی مرزهای کشور و تقویت نظارت­های امنیتی-نظامی جهت جلوگیری از سوء استفاده­های احتمالی رژیم صهیونیستی. بررسی­های تاریخی نشان داده است که در مناقشات مرزی اگر مسامحه و ضعف توسط کشور مورد هدف صورت گیرد، احتمال طرح دیگر ادعاهای مشابه تقویت می­شود. از همین­رو جمهوری اسلامی ایران نیازمند آن است که پاسخ قاطعانه و فوری نسبت به تمامی تهدید های مشابه در تمامی عرصه ها داشته باشد.

نتیجه گیری

تنش­های ایجاد شده میان 3 کشور همسایه یعنی ایران، آذربایجان و ترکیه ریشه در عوامل متعددی دارد اما می­توان اصلی ترین دلایل آن را بدین صورت برشمرد. همکاری های نزدیک امنیتی-نظامی جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی، تلاش بر تمرکززدایی ایران از عملیات های برون مرزی خود به ویژه در سوریه و عراق، ایجاد خلل در روابط ایران و چین و تاثیرگذاری منفی بر عضویت ایران در پیمان شانگهای، محدودسازی راه­های ترانزیتی ایران با اروپا به پان­ترک ها و حفظ برتری جغرافیایی نسبت به ایران، ایجاد فشار مضاعف بر ارمنستان و طرح ادعاهای جدید مرزی. پیش تر بیان شد که در تنش های ایجاد شده، جمهوری اسلامی ایران، دارای موقعیت برتر می­باشد و با اقدامات ساده اما قاطعانه می­تواند مانع وقوع تهدیدات آتی امنیتی، نظامی و ژئوپلتیکی توسط اتحاد نئوعثمانی ها و پان­ترک ها شود. اقدامات صورت گرفته توسط ایران، بیانگر فهم صحیح مسئله و اقدام به موقع و دقیق این کشور در پاسخ به این تهدیدات می باشد لکن نیاز است که نسبت به تهدیدات احتمالی آتی، هشیار بود.

* مطلب فوق دیدگاه نویسنده بوده‌ است و انتشار آن به منزله تأیید محتوایش توسط مجمع ایرانی دفاع از حقیقت نمی‌باشد.


 

جدیدترین ها

جنگ روسیه – اوکراین و نتایج آن بر جنگ...

مقدمه بیش از یک سال است که از جنگ روسیه و اوکراین میگذرد ، عواقب...

سیاسی | مرجعیت رسانه‌ای در ایران: چیستی، چرایی و...

گزارش مجمع ایرانی دفاع از حقیقت در موضوع "سیاسی"

 ایدئولوژی تضاد ایالات‌متحده در عرصه نظام بین‌الملل

در عرصه سیاست خارجی، تحلیل سیستمی زیر را از سیاست خارجی کشورها ارائه می‏دهم و...

احیای داعش و بحران‌سازی، تلاش مشترک آمریکا و رژیم...

امیر نظامی مقدم؛ دبیر اندیشکده راهبردی مقاومت دانشگاه امام صادق علیه السلام چکیده مجموعه ملاحظات استراتژیکی...

ایران و قفقاز؛ خاک_شیشه_استخوان

پدیدار شناسی سیاست خارجی ایران در منطقه قفقاز از نگاه نظریه رئالیسم تحولاتی که در...

بررسی جایگاه هویت ملی در راهبرد دفاع ‎همه ‎جانبه...

1. امنيت هستي‌شناختي نظريه امنيت هستي‌شناختي در روابط بين‌الملل برگرفته از نظريه وجود انساني آنتوني...

نگاشت های محبوب

نظرات

  1. تحلیل جامع و مناسبی بود. بهتر بود نقش روسیه در تعیین معادلات قفقاز لحاظ می شد. در هر صورت به خوبی ابعاد مختلف مسئله مورد بررسی قرار گرفته است. موفق باشید.

پاسخ دهید

لطفا نظر خود را وارد کنید
لطفا نام خود را اینجا وارد کنید

سیزده − شش =