بررسی کنش‌های رسانه‌ای درباره‌ی آخرین مذاکرات وین: کاوش در رسانه‌های اروپایی

مقدمه

بررسی واکنش‌های رسانه‌‌های اروپا درباره‌ی مذاکرات ایران با «کشورهای‌ عضو برجام منهای آمریکا» اظهارات مقام‌های این کشورها را منعکس می‌کند. به نظر می‌رسد رسانه‌های اروپا عموماً از فضای تحلیلی و تولید محتوا درباره‌ی مذاکرات فاصله گرفتند و به سمت انعکاس اخبار این موضوع پیش رفتند. نکته‌ی قابل‌تأمل پوشش رسانه‌ای هماهنگ و منسجم اخبار مذاکرات توسط رسانه‌های جریان اصلی بود. در مقایسه با رسانه‌های آمریکایی و رژیم صهیونیستی، اروپایی‌ها بر پوشش خبری اظهارات مقام‌ها متمرکز بودند. البته در کنار اخبار مذاکرات و ایران، اظهارات مقام‌های هفت‌کشور اقتصادی موسوم به «گروه هفت» درباره‌ی کشورهای روسیه و چین نیز قابل‌تأمل است. البته نباید فراموش کرد که این نوع اظهارات به‌مثابه اهرم فشاری برای این کشورهای چین و روسیه در معاملات جهانی خواهد بود. ازاین‌رو ذکر چنین اظهاراتی در شرایط فعلی مذاکرات وین، همان جو امتیازگیری و یا امتیازدهی را تداعی می‌کند.

خبرگزاری آلمانی «دویچه وله[1]»

خبرگزاری آلمانی «دویچه وله» در گزارشی چندبخشی تلاش کرد ابعاد مختلفی از اخبار مرتبط با مذاکرات را پوشش دهد. این گزارش در سه بخش ارائه شد. بخش اول و اصلی آن روی مذاکرات «وین» متمرکز بود. این خبرگزاری با عنوان «مذاکرات توافق هسته‌ای ایران در بحبوحه نگرانی‌ها در وین از سر گرفته شد»، تلاش کرد فضایی ملتهب و ناامید‌کننده‌ را در خبر خود به مخاطب القا کند. در گام اول «ایران» به خاطر خواسته‌های غیرمنطقی در دور قبل محکوم شد. در ادامه از رفتار منطقی از سوی مقام‌های ایرانی با عبارت «احساس هدف» و یا «هدفمندی واقع‌بینانه‌ی»‌ بین طرفین یادداشت ادامه پیدا کرد.

بر اساس گزارش «دویچه وله»، ریاست مذاکرات با «انریکه مورا[2]» دیپلمات برجسته‌ی اتحادیه اروپا بود و نمایندگان کشورهای ایران، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین نیز حضور داشتند. بر اساس ادعای «دویچه وله»: «دور قبلی مذاکرات پس‌ازآنکه مذاکره‌کنندگان اروپایی ایران را به مطالبه‌ی خواسته‌های غیرمنطقی متهم کرده و اظهار داشتند چنین رویکردی توافق قبلی «برجام» را نیز نابود خواهد کرد.» به پایان رسید. همچنین به این نکته نیز توجه شد که «مذاکرات پس از یک وقفه پنج‌ماهه و با انتخاب یک دولت تندرو در تهران آغاز، از سر گرفته شد.»

در بخش بعدی بر اساس اظهارات «انریکه مورا» اذعان شد: «آنچه از طرف همه‌ی هیئت‌های مذاکره‌کننده احساس کردم، تجدیدنظر در مواضع و احساس نیاز به گفتگو برای دستیابی به توافق و زنده کردن برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) بود.» در این بخش به نقل از «علی باقری کنی» مسئول مذاکره‌کننده‌ی ایرانی اعلام شد: «ایران به‌طورجدی مذاکرات را بر اساس موضع قبلی خود ادامه می‌دهد و در مورد دستیابی به توافق در صورت فراهم شدن زمینه، جدی است. این واقعیت که همه طرف‌ها می‌خواهند مذاکرات ادامه یابد، نشان می‌دهد که همه طرف‌ها می‌خواهند شکاف‌ها را کم کنند.»

در بخش پایانی گزارش موضوع توافق «برجام» در سال ۲۰۱۵ و شرایط ایجاد و لغو آن، بررسی شد.:

• برجام برای اولین بار در سال ۲۰۱۵ در «وین» و با حضور آمریکا در دوران ریاست جمهوری «باراک اوباما»، رئیس‌جمهور وقت، امضا شد. این توافق باعث شد که آمریکا تحریم‌ها را درازای مهار برنامه هسته‌ای‌ تهران، لغو کند.
• در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا به‌طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد و تحریم‌های ایران را مجدداً اعمال کرد.
• در پاسخ، ایران غنی‌سازی اورانیوم را فراتر از محدودیت‌های تعیین‌شده در توافق «وین» آغاز کرد.
• «جو بایدن» برای بازگشت به توافق ابراز علاقه کرده است، اما از ایران خواسته است تا قبل از اینکه آمریکا لغو تحریم‌ها را بررسی کند، امتیازاتی ارائه دهد. دولت «تندرو جدید در ایران» از آمریکا خواسته است تا قبل از بررسی کاهش غنی‌سازی هسته‌ای، آمریکا تحریم‌ها را لغو کند.
• نمایندگان آمریکا به‌طور غیرمستقیم در مذاکرات جاری در وین شرکت داشته‌اند.

شبکه‌ی خبری «فرانس ۲۴[3]»

خبرگزاری فرانسوی «فرانس ۲۴» در یادداشتی کوتاه به نقل از مقام‌های هفت‌کشور اقتصادی موسوم به «گروه هفت»، سعی کرد اظهارات تهدیدآمیز آن‌ها را برجسته کند. در این گزارش به نقل از «لیز تراس[4]» وزیر امور خارجه‌ی انگلیس آمده است: «مذاکرات وین آخرین فرصت جمهوری اسلامی برای آمدن به میز مذاکره با یک راه‌‌حل جدی است.» این اظهارات از سوی خبرگزاری فرانسوی، «اتمامِ‌حجت» وزیر امور خارجه‌ی انگلیس به مذاکره‌کنندگان ایرانی بود.

بر اساس این گزارش: «توافق ۲۰۱۵ باهدف جلوگیری از توسعه «بمب اتمی ایران»، هدفی که تهران همیشه آن را رد کرده بود، انجام شد. این توافق کاهش تحریم‌ها را درازای محدودیت‌های شدید بر برنامه هسته‌ای ایران که تحت نظارت گسترده سازمان ملل، تضمین کرد.» در ادامه برجسته‌سازی خواسته‌های غیرمنطقی ایران در مذاکرات در بخش پایانی بود و بر این اساس ادعا شد: «ایران خواهان لغو تمامی تحریم‌های آمریکا است که پس از خروج ترامپ اعمال‌شده‌اند، اما دولت بایدن گفته است که تنها درباره اقدامات ترامپ درباره برنامه هسته‌ای مذاکره خواهد کرد، نه اقداماتی که بر سر سایر نگرانی‌ها مانند حقوق بشر اعمال می‌شود.» در این گزارش به دو متن پیشنهادی ایران درباره‌ی «لغو تحریم‌ها» و «فعالیت‌های هسته‌ای» نیز توجه شد.

خبرگزاری فرانسوی «ای-اف-پی[5]»

خبرگزاری فرانسوی «ای-اف-پی» با تیتر «پیشنهاد‌های هسته‌ای ایران مبنای معقولی برای توافق نیست» تلاش کرد رفتار ایران در مذاکرات را «غیر معقولانه» القا کند. به نقل از این خبرگزاری آخرین پیشنهادهای ارائه‌شده توسط ایران در وین باهدف احیای برجام از مفاد این توافق‌نامه در سال ۲۰۱۵، فاصله داشته و از طرفی با توجه به کاهش تعهدات ایران، گذشت زمان به ضرر توافق بود.

بر اساس این گزارش وزارت امور خارجه فرانسه در بیانیه‌ای ادعا کرد: «پیشنهاد‌های ارائه‌شده از سوی ایران درگذشته مبنای معقولی نیست که باهدف یک نتیجه‌گیری سریع و درعین‌حال رعایت منافع همگان سازگار باشد.» همچنین وزارت امور خارجه فرانسه در ادامه اظهار کرد: «هیچ‌کدام از مذاکره‌کنندگان به‌جز ایران روند فعلی مذاکرات را مطلوب نمی‌دانند و از طرفی زمان رو به کاهش است و ایران برنامه هسته‌ای خود در جهتی بسیار نگران‌کننده ادامه می‌دهد.» در ادامه‌ی گزارش تلاش شد عملکرد ایران در مذاکرات نوعی «وقت‌کشی» القا شود و به نقل از مقام‌های آمریکایی اظهار شد: «آمریکا اجازه‌ نمی‌دهد ایران روی توافق ۲۰۱۵، «قدم آهسته»[6] برود»

نشریه‌ی «پولیتیکو[7]»

نشریه‌ی «پولیتیکو» در یادداشتی با عنوان «مذاکرات هسته‌ای ایران در بحبوحه نگرانی‌های غنی‌سازی دچار تلاطم می‌شود»، گزارشی اجمالی درباره‌ی اظهارات مقام‌های مذاکره‌کننده ارائه داد. در این گزارش، عملکرد تیم ایرانی ناکارآمد و غیرواقع‌بینانه ارزیابی شد. ابراز نگرانی از اقدامات «تحریک‌آمیز» ایران با افزایش سطح غنی‌سازی در زمان مذاکرات، بخشی از نگرانی طرف‌های اروپایی در مذاکرات بود. در ادامه‌ی گزارش به نقل از وب‌گاه خبری «اکسیوس[8]» هشدار رژیم صهیونیستی درباره‌ی «بالا بودن سطح اورانیوم غنی‌شده برای استفاده‌ی نظامی» بهانه‌ای برای دیپلمات‌های اروپایی بود. آن‌ها در خصوص این خبر اظهار کردند: «اگر خبر درست باشد، مذاکرات ممکن است به هم بخورد.» همچنین به نقل از دیپلمات‌های کشورهای اروپایی خطاب به‌طرف ایرانی اذعان شد: «بالا رفتن سطح غنی‌سازی روند مذاکرات را به خطر می‌اندازد. شما نمی‌توانید هم‌زمان در سطح تسلیحاتی غنی‌سازی کنید و بگویید که به دنبال بازگشت به توافقی هستید که هدف آن تضمین ماهیت منحصراً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران است.»

نکته‌ی قابل‌تأمل در گزارش نشریه‌ی «پولیتیکو» بازتاب سخنان «انریکه مورا[9]» مقام ارشد «اتحادیه‌ی اروپا» و القای خوش‌بینی کاذب او در اظهاراتش مبنی بر اینکه: «به‌وضوح اراده هیئت ایرانی برای مشارکت جدی برای احیای برجام وجود دارد.» همچنین به ترکیب ۴۰ نفر‌ی تیم مذاکره‌کننده‌ی ایرانی شامل معاونان برخی از وزارتخانه‌ها و تلاش برای رسیدن توافق، به‌طور ضمنی توجه شد.

موضوع گمانه‌زنی راجع به سطح توافقات و تطابق آن با «برجام» در سال ۲۰۱۵، بخش دیگری از این گزارش بود. در این خصوص مقامات اروپایی اعتراف کردند: «هنوز نمی‌دانند ایران چه مقدار از مفاد توافق قبلی را می‌پذیرد.» بنابراین آن‌ها تلاش می‌کنند آمریکا و ایران را در یک برنامه‌ی گام‌به‌گام به توافق اولیه (برجام)، هدایت کنند. بر اساس نظرات کارشناسان، مذاکره‌کنندگان تخمین زدند تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد از توافق کامل شده و ۲۰ تا ۳۰ درصد باقیمانده حاوی دشوارترین سؤالات، ازجمله اینکه در مورد بسیاری از سانتریفیوژهای پیشرفته ایران، وضعیت را دشوار کرده است. در این خصوص به نقل از مسئول ایران (باقری کنی) عنوان شد: «تمام موضوعاتی که در شش دور گذشته به نتیجه رسیده‌اند قابل‌مذاکره بوده و آنچه از شش دور گذشته وجود دارد یک پیش‌نویس است و نه یک توافق؛ و این پیش‌نویس قابل‌مذاکره است.»

در بخش پایانی این گزارش، اگر ایران علاقه جدی به دیپلماسی نشان ندهد – یا بمب هسته‌ای بسازد، هنوز مشخص نیست که هر کشور چه برنامه‌ای برای تقابل با جمهوری اسلامی ایران دارد. آمریکا پاسخ نظامی را رد نکرده است، ولی اروپایی‌ها به‌احتمال‌زیاد سعی در حفظ وحدت، با روسیه و چین برای افزایش فشار سیاسی بر تهران خواهند داشت.

خبرگزاری آلمانی «دویچه وله[10]»

خبرگزاری «دویچه وله» با تیتر «وزرای گروه هفت به ایران و روسیه هشدار دادند» رویکرد تهاجمی‌تر نسبت بقیه‌ی رسانه‌های اروپایی داشت. این گزارش در حاشیه‌ی اجلاس مقام‌های هفت‌کشور اقتصادی (گروه هفت) تهیه شد، بیشتر بر مذاکرات وین، توافق با ایران و فشار بر روسیه و چین، متمرکز بود. این اجلاس که در «لیورپول» انگلستان برگزار شد، بیانه‌های تندی علیه کشورهای روسیه، ایران و چین داشت.

مقام‌های کشورهای اروپایی درباره‌ی اقدامات احتمالی روسیه و چین اظهار داشتند: «در صورت تهاجم روسیه به اوکراین، تحریم‌های اقتصادی جدیدی را اعمال خواهند کرد. در همین حال به تهران گفته شد که زمان برای احیای توافق هسته‌ای در حال پایان است.»

بر اساس گزارش «دویچه وله»، ارزیابی اطلاعاتی آمریکا مشخص می‌کند، روسیه در حال برنامه‌ریزی برای حمله به اوکراین با مشارکت ۱۷۵ هزار نظامی است. در ادامه «کرملین» اتهامات مربوطه را رد می‌کند ولی خواستار ارائه‌ی تضمین‌های کافی برای محدود شدن حضور «ناتو» در مرزهای شرقی‌اش است. همچنین در این خصوص «لیز تراس» وزیر امور خارجه‌ی انگلیس ادعا کرد: «ما آشکارا گفته‌ایم هرگونه تهاجم روسیه به اوکراین عواقب سنگینی در پی خواهد داشت.» این مقام انگلیسی درباره‌ی تحریم‌های اقتصادی روسیه اظهار کرد: «گروه هفت همه‌ی گزینه‌ها را در نظر می‌گیرد.»

در ادامه موضوع تهدید روسیه با اهرم پروژه‌ی خط انتقال گاز «نورد استریم ۲» چنان جدی بود که عمده‌ی اعضای گروه هفت در حاشیه‌ی اجلاس درباره‌ی آن اظهارنظر کردند:

• «آنتونی بلینکن»[11]، وزیر امور خارجه آمریکا ادعا کرد: که اگر روسیه تجاوز خود به اوکراین را ادامه دهد، مشاهده عملیاتی شدن خط لوله گاز دشوار است.
• بلینکن گفت:  من فکر می‌کنم رئیس‌جمهور (ولادیمیر) پوتین باید به آینده‌ی اقدامات خود توجه کند
• «آنالنا بائربوک[12]»، وزیر امور خارجه آلمان، به شبکه تلویزیونی «ذی-دی-اف»[13] اعلام کرد: «در صورت تشدید رفتار مخاطره‌آمیز روسیه، خط لوله گاز نمی‌تواند به بهره‌برداری برسد»
• لهستان و آمریکا از آلمان خواسته‌اند تا هرگونه توافق را به‌عنوان هشداری به روسیه در مورد اوکراین به تأخیر بیندازد.

خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه گزارش داد، بااین‌حال، هیچ توافق روشنی در مورد اعمال مجازات برای خط لوله گاز «نورد استریم ۲» وجود ندارد. این خط لوله بحث‌برانگیز که گاز روسیه را به آلمان منتقل می‌کند، هنوز مجوز بهره‌برداری از دولت آلمان دریافت نکرده است.

در ادامه‌ی گزارش پس از تهدید مکرر روسیه، تمرکز یادداشت روی سخنان تهدیدآمیز اعضای «گروه هفت» علیه ایران برای توافق «وین» بود.

• وزیر امور خارجه‌ی انگلیس ادعا کرد: «ازسرگیری مذاکرات در وین آخرین فرصت جمهوری اسلامی برای آمدن به میز مذاکره با یک قطعنامه جدی است.»
• تراس گفت: «هنوز زمان وجود دارد تا ایران بیاید و با این توافق موافقت کند.»

همچنین پس از روسیه و ایران، چین موضوع اظهارات «گروه هفت» بود. پس از توافق هسته‌ای ایران، خط لوله‌ی انتقال گاز «نورد استریم ۲»، «سرمایه‌گذاری چین در کشورهای آسیای شرقی و آفریقا» به‌عنوان چالش اعضای «گروه هفت» مطرح شد. در این خصوص اعضای «گروه هفت» برای مقابله با چین طرح «بازسازی بهتر دنیا[14]» را ارائه دادند. این طرح کمک به کشورهای آسیایی و اروپا برای مقابله با نفوذ چین بود.

روزنامه‌ی انگلیسی «گاردین[15]»

روزنامه‌ی گاردین با تیتری متفاوت اعلام کرد: «با تغییر موضع تهران، مذاکرات هسته‌ای ایران از لبه پرتگاه عقب‌نشینی کرد» این اقدام بر اساس ادعای «گاردین» با توجه به فشارهای روسیه و چین بر ایران به وجود آمد. در خصوص تصمیم جدید، «میخائیل اولیانوف[16]» سفیر روسیه در مذاکرات اعلام کرد: «ما موفق شدیم بخشی از سوءتفاهم‌هایی که باعث ایجاد تنش شد، از بین ببریم. همه‌ی طرف‌ها تعهد خود را به تلاش «برای بازگرداندن توافق هسته‌ای» تأیید کردند.» با این اوصاف دیپلمات‌های اروپایی در آستانه مذاکرات ادعا کردند: «برخی از جناح‌ها در ایران خواهان خروج از توافق هسته‌ای هستند.» اما بر اساس اظهارات مقام‌های روسیه: «ایران به‌طور ضمنی تعهدات توافق ۲۰۱۵ «برجام» را پذیرفته است.»

در بخش دیگر یادداشت برخی از تهدیدهای آمریکا در کنار اخبار آخرین توافق وجود داشت:

• «جن ساکی»، سخنگوی کاخ سفید گفت: «رئیس‌جمهور از تیم خود خواسته است در صورت شکست دیپلماسی آماده باشند و ما باید به گزینه‌های دیگر روی بیاوریم.»
• جو بایدن هشدار داد آمریکا در حال تدارک «اقدامات اضافی» علیه ایران است، زیرا این نگرانی وجود دارد که مذاکرات با شکست مواجه شود.
• لیز تراس، وزیر خارجه بریتانیا هشدار داده بود که این مذاکرات آخرین فرصت برای ایران برای بازگشت به تعهدات است.

نتیجه‌گیری

برخلاف رژیم صهیونیستی و آمریکا که رویکرد تهدیدآمیز آن‌ها، نظامی و امنیتی بود، کشورهای اروپایی از روش تهدیدات سیاسی و فشار غیرمستقیم اهداف خود را دنبال کردند. در بازی سیاسی اروپا، روسیه و چین نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. فشار بر ایران از طریق روسیه راهبرد عمده‌ی اروپا در این دور از مذاکرات خواهد بود. همان‌طور که در رسانه‌ها مطرح شد، «پروژه‌ی خط لوله‌ی انتقال گاز روسیه به اروپا» نوعی اهرم فشار و گروگان سیاسی برای غرب خواهد بود. همچنین نقش تأثیرگذار روسیه برای ترغیب مذاکره‌کنندگان ایران، جایگاه این کشور را در بین مخالفان منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران تقویت خواهد کرد. از طرفی به نظر می‌رسد کشورهای مذاکره‌کننده در مقابل ایران به‌نوعی درباره‌ی بازگشت به توافق قبلی «برجام» اجماع دارند. با این اوصاف پس از بررسی اظهارات مقام‌های اروپایی «کند کردن آهنگ تحولات مرتبط با برنامه‌ی هسته‌ای ایران از طریق توافق‌های موقت»، راهبردی کوتاه‌مدت آن‌ها در مذاکرات و توافق نهایی خواهد بود.

[1] https://www.dw.com/en/iran-nuclear-deal-talks-resume-in-vienna-amid-concerns/a-60069584
[2] Enrique Mora
[3] https://www.france24.com/en/live-news/20211212-iran-sees-progress-at-nuclear-talks
[4] Liz Truss
[5] https://www.barrons.com/news/iran-nuclear-proposals-not-a-reasonable-basis-for-accord-france-01638884707?refsec=afp-news
[6] کنایه از اکراه در انجام کار
[7] https://www.politico.eu/article/iran-nuclear-talks-enrichment/?utm_medium=Social&utm_source=Twitter#Echobox=1638374379
[8] Axios
[9] Enrique Mora
[10] https://www.dw.com/en/g7-ministers-issue-warnings-to-iran-russia/a-60096447
[11] Antony Blinken
[12] Annalena Baerbock
[13] ZDF
[14] Build Back better world
[15] https://www.theguardian.com/world/2021/dec/09/iran-nuclear-deal-pulled-back-from-brink-of-collapse-as-talks-resume-in-vienna
[16] Mikhail Ulyanov