بحران اوکراین و پیامدهای آن برای چین

مقدمه

نزدیک به دو ماه از آغاز نبرد نظامی روسیه و اوکراین می‌گذرد جنگی که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت پایان نخواهد یافت و به سمت یک درگیری فرسایشی خواهد رفت. با گذشت زمان ابعاد و پیامدهای این درگیری نظامی برای نظام بین‌الملل و کشورهای مختلف جهان آشکار می‌شود. پکن تلاش کرد با اتخاذ سیاستی هوشمندانه طرفین را به خویشتن‌داری دعوت کرده و به طور رسمی از هیچ‌کدام از طرفین حمایت نکند. طولانی‌شدن این بحران فرصتی طلایی برای چین خواهد بود تا با ارزیابی صدمات وارد شده به روسیه خود را برای روز مبادا آماده کند.

چین و اوکراین

پکن و کیف در سال 1992 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی روابط رسمی خود را برقرارکردند. اوکراین در سواحل شمالی دریای سیاه قراردارد و یک کریدور تجاری مهم بین اروپا، آسیا و خاورمیانه است . اوکراین یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری چین در اروپا محسوب می‌شود و چین بزرگ‌ترین شریک تجاری اوکراین است (Query, 2021) روابط اقتصادی چین و این کشور در سال‌های اخیر رو به رشد بوده و در نیمه اول سال 2021 تجارت کشاورزی بین چین و اوکراین 33 درصد نسبت به مدت مشابه در سال 2020 افزایش داشته است. (Gov.ua, 2021)

 اوکراین یک کشور مهم و تأثیرگذار در طرح ابتکار یک کمربند یک راه است، که در سال 2017 به این طرح اقتصادی پیوست. این دو کشور در  ژوئن سال گذشته یک توافقنامه دولتی را برای گسترش همکاری مشترک در توسعه زیرساختها امضا کردند. زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین اعلام کرد که این کشور در پروژه یک کمربند یک راه می‌تواند به پلی برای ارتباط چین به اتحادیه اروپا تبدیل شود. (Zhou, 2021)

جمهوری خلق چین ذیل طرح بزرگ اقتصادی تا پایان سال 2019 بالغ بر 127 میلیون دلار در  بخشهای مختلف این کشور سرمایه‌گذاری کرده است. Poita, 2021)) غول کسب‌وکار و کشاورزی چین گروه کافکو^[1] 50 میلیون دلار در بندر ماریوپول، شهری در استان دونتسک سرمایه‌گذاری کرده است. Ukraine invest))

شرکتها و پیمانکاران چینی نقش فعالی در بازار اوکراین داشته و در مناقصه‌های این کشور حضور پررنگی داشتند برای مثال در سال 2020 شرکت هواوی برای کمک به تضمین امنیت و بهبود سایبری و امنیت سایبری در اوکراین انتخاب شد و یا این شرکت در سال 2019 به مسئولیت توسعه شبکه‌های تلفن همراه 4G در متروی کیف شد.

QIU, GU, 2022)) سرمایه‌گذاری چین به این موارد محدود نمی‌شود و چین در بنادر و زیرساختهای کشاورزی و انرژی اوکراین با این کشور همکاری می‌کند.

پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین برای چین

جنگ روسیه و اوکراین پیامدهای آشکار و پنهان زیادی برای چین دارد که فارغ از مثبت یا منفی بودن آنها گذشت زمان ابعاد بیشتری از آن را برای این کشور آشکار می‌کند. پیامدهای این جنگ را می‌توان به ابعاد اقتصادی و سیاسی- نظامی تقسیم‌بندی کرد.

اقتصادی

در بُعد اقتصادی همانطور که اشاره شد، چین برای پیشبرد طرح اقتصادی خود نگاه ویژه‌ای به اوکراین داشت که دلیل آن هم موقعیت جغرافیایی، قرارداد تجازت آزاد بین اوکراین و اتحادیه اروپا و تأمین مواد معدنی و کشاورزی مورد نیاز چین بود و اولین پیامد شروع جنگ، ادامه بحران و طولانی‌شدن آن را می‌توان ضربه و سنگ‌اندازی در مسیر راه ابریشم دانست. سرمایه‌گذاری چین در بندر ماریوپول و نقاطی که درگیری نظامی در آن شدت بیشتری داشته و یا تحت تصرف مخالفان دولت مرکزی کیف است باعث می‌شود چین نتواند طبق اهداف برنامه‌ریزی شده خود در شرق اروپا حرکت کند.

در مقابل این بحران از نظر اقتصادی می‌تواند مزایای اقتصادی برای چین داشته باشد. در درجه اول تحریم‌های ضد روسی کشورهای مختلف جهان می‌تواند به وابستگی اقتصادی مسکو به پکن منجر شود. پس از بحران 2014 و الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه اتحادیه اروپا و غرب تحریم‌های شدیدی را علیه روسیه وضع کردند و پس از این بحران چین به مهم‌ترین شریک تجاری روسیه تبدیل شد. موج تحریم‌های ضد روسی و گستره کشورهای تحریم‌کننده پس از حمله روسیه به اوکراین قابل مقایسه با تحریم‌های اعمال شده پس از بحران 2014 نبوده و همین باعث وابستگی اقتصادی شدیدتر روسیه به چین می‌شود. با خروج شرکتهای چندملیتی و کمپانی‌های بزرگ رقبای چینی آنان می‌توانند به خوبی از یک بازار انحصاری استفاده کنند. برای مثال با توقف همکاری و خروج شرکتهای نوکیا و سامسونگ از روسیه (ایسنا، 1400)، رقبای چینی آنها هواووی و شیائومی می‌توانند از این شرایط ویژه به خوبی استفاده کنند.

همچنین تحریم‌های ضد روسی باعث شده روسیه برای فروش نفت و میعانات گازی و منابع زیرزمینی خود تخفیف خوبی به خریداران خارجی اعطی کند و طبق اخبار منتشر شده چین یکی از مهم‌ترین خریداران نفت ارزان قیمت روسی است. Tan, 2022))

همچنین اضافه شدن روسیه به کشورهای تحریم شده توسط غرب می‌تواند، به تقویت مکانیسم‌های جدید پرداخت و تبادلات مالی بین‌المللی خارج از سیطره غرب کمک کند. سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین که به اختصار [2]CIPS خوانده می‌شود، یک سیستم پرداخت بین‌المللی است که از سوی چین به منظور جایگزینی برای سوئیفت و همچنین فرار از تله‌های تحریمی ایالات متحده ایجاد شده است. (عله پور، 1399) هم اکنون یوان با سهم 3.2 درصدی چهارمین ارز فعال جهان برای پرداختهای بین‌المللی است Wilson,2022).) چین امیدوار است بتواند با استفاده از ظرفیتهای موجود استفاده از سیستم مبادلات بین بانکی خود را در جهان گسترش دهد.

سیاسی و نظامی

شاید بتوان گفت جنگ روسیه و اوکراین مهم‌ترین آزمون برای چین در نظام بین الملل است با توجه به رابطه خوب چین با دو کشور این انتظار وجود داشت که چین با فشارآوردن به دوکشور نقش مثبتی برای پایان این بحران بازی کند و این می‌توانست به بهبود وجه چین در نظام بین‌الملل منجر شود مقامات چینی با حداقل حمایت از طرف روسی بیشتر به تماشا و ارزیابی شدت این بحران پرداختند.

طولانی‌شدن این جنگ باعث درگیرشدن مستقیم و غیرمستقیم کشورهای اروپایی، آمریکا و روسیه شده است. فرسایشی‌شدن این بحران می‌تواند باعث کاهش توجه نسبت به تایوان و اقدامات چین در آبهای اطرف سرزمین خود شود و یا حداقل باعث زمین‌گیرشدن رقبای چین در آن منطقه شود.

نکته قابل ملاحظه برای چین این است که حمله روسیه به اوکراین به شکل قابل‌توجهی آمریکا و متحدانش را تا حد فوق‌العاده‌ای با یک دیگر متحد کرده و ناتو که چین را در سال 2021 یک نگرانی امنیتی اعلام کرده بود (Nato,2021) را تقویت کرده است. بحران ذکر شده باعث نزدیکی آمریکا و متحدانش در آسیا و اقیانوسیه شده است.

چین از جنگ چه درسهایی می‌گیرد

اما شاید مهم‌ترین بخش این جنگ برای چین ارزیابی از صدمات وارد شده به طرفین درگیر باشد چین با مشاهده فرایند تحریم‌های اعمال شده توسط کشورهای مختلف جهان بر اقتصاد و دارایی‌های روسیه و سرمایه‌داران روسی با آگاهی کاملی خود را برای هرگونه تجربه‌ای مشابه روسیه آماده خواهد کرد. (فارس،1401)

همچنین این کشور با مشاهده اقدامات آمریکا و متحدینش به این نتیجه خواهد رسید که اتحاد مجدد با تایوان و پیگیری سیاست چین واحد با استفاده از ابزار نظامی حداقل در آینده‌ای نزدیک قابل دستیابی نیست زیرا ورود آمریکا و متحدانش به درگیری بر سر تایوان برای چین بسیار خطرناک است.

دولت چین با مشاهده وابستگی روسیه به سیستم‌ها و فناوری‌ها و منابع مالی غرب سیاست کاهش وابستگی خود را آغاز کرده اگر چه با توجه به قرارگرفتن چین در معرض بازارها، سرمایه‌ها و فناوری‌های غربی دستیابی به آن در کوتاه‌مدت دشوار است و در آخر چین از اشتباهات روسیه در میدان جنگ، دیپلماسی و فضای اطلاعاتی درس خواهد گرفت.

نتیجه‌گیری

جنگ روسیه و اوکراین پیامدهای زیادی برای تمامی کشورهای جهان خواهد داشت و چین به عنوان شریک اقتصادی نزدیک دو کشور، با سیاستگذاری منطقی خود در مجموع نه تنها از شرایط به وجود آمده متضرر نخواهد شد چین با استفاده از مسیرهای جایگزین انتقال کالا به اروپا برای پیشبرد اهدافش از کشورهای آسیای مرکزی، ایران و ترکیه در راه ابریشم استفاده بیشتری خواهد کرد همچنین این کشور با مشاهده ضعفهای روسیه و ابزارهای آمریکا و متحدانش خود را برای هرگونه اقدام ضد خود آماده خواهد کرد.

1-Query, A (2021) “China, Poland, Russia top list of Ukraine’s partners for first six months of 2021” available in: https://www.kyivpost.com/business/china-poland-russia-top-list-of-ukraines-partners-for-first-six-months-of-2021.html#:~:text=EXCLUSIVE,China%2C%20Poland%2C%20Russia%20top%20list%20of%20Ukraine's%20partners%20for%20first,By%20Alexander%20Query.&text=A%20cargo%20ship%20is%20docked,Statistics%20Service%20published%20on%20Aug
2- Ukraine and China will deepen cooperation in the agricultural sector,(2021), available in: https://www.kmu.gov.ua/en/news/ukrayina-ta-knr-pogliblyuvatimut-spivpracyu-u-galuzi-silskogo-gospodarstva
3- Zhou, L (2021) As China and Ukraine vow infrastructure cooperation, Kyiv offers to be Beijing’s ‘bridge to Europe, available in: https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3141107/china-and-ukraine-vow-infrastructure-cooperation-kyiv-offers?module=perpetual_scroll_0&pgtype=article&campaign=3141107
4- Poita, y (2021), Is Ukraine Really Pivoting Towards China? available in: https://chinaobservers.eu/is-ukraine-really-pivoting-towards-china/
5- Chinese COFCO to implement an investment project in Mariupol Sea Port, available in: https://ukraineinvest.gov.ua/news/chinese-investment-cofco/
6- Qiu, S, GU, H, (2022)Fact box: China's business and economic interests in Ukraine available in: https://www.reuters.com/business/autos-transportation/chinas-business-economic-interests-ukraine-2022-02-23/
7- Tan w, (2022), India is snapping up cheap Russian oil, and China could be next, available in: https://www.cnbc.com/2022/03/28/russia-india-india-buys-cheap-russian-oil-china-could-be-next.html
8- Wilson E, (2022), Chinas CIPS trapped in Swifts shadow, available in: https://www.euromoney.com/article/29sh7rxz38y3j2kd7vmrk/treasury/chinas-cips-trapped-in-swifts-shadow
9- Brussels Summit Communiqué,(2021), available in: https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_185000.htm
10-فروش سامسونگ در روسیه متوقف شد،(1400)، قابل بازیابی در:
https://www.isna.ir/news/1400121410351/
11-عله پور،مهرداد،(1399) کالبد شکافی سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین، قابل بازیابی در :
https://csr.ir/0000Kv
12-بررسی چین برای نحوه مقابله با تحریم‌‌ها در صورت حمله به تایوان،(1401)، قابل بازیابی در:
http://fna.ir/1osskr

[1] COFCO
[2] Cross-Border Interbank Payment System