بحران اوکراین، بازی پرهزینه غرب در قلمروی اوراسیا

مقدمه

اگرچه وضعیت فعلی در اوکراین را می‎توان به عنوان یک بحران منطقه‎ای در قلمرو اوراسیا در نظر گرفت اما واضح است که پیامدهای متعدد آن گریبان‎گیر همه‎ بازیگران نظام بین‎الملل خواهد بود. غرب و در درجه اول ایالات متحده، بخشی زیادی از مسئولیت رویدادهایی که در حال حاضر در خاک اوکراین رخ می‌دهد را بر عهده دارند.گرچه شاید یک درگیری فرسایشی می‎تواند مزایای تاکتیکی برای غرب داشته باشد، اما مملو از پیامدهای راهبردی ناخوشایند خواهد بود: تخریب کامل زیرساخت‎های اجتماعی و اقتصادی اوکراین، شدت یافتن روند رادیکالیزه شدن اوکراین، رشد فزاینده خطرات از جمله انتقال درگیری به سطح هسته‎ای، تهدید فرسایش تدریجی وحدت غرب و چشم انداز لغزش اقتصاد جهانی به یک چرخه جدید از بحران‎ها تنها قسمتی از این پیامدها را شامل می‎شود.

هدف ایالات متحده و اروپا از ابتدای بحران اوکراین تحمیل شکست ژئوپلیتیکی به روسیه بوده است. استراتژی دستیابی به این هدف نیز واضح است: با ادامه درگیری ها مسکو باید در اوکراین از نظر نظامی، اقتصادی و سیاسی گرفتار می‎شد. در حالی که امروز، تقریبا سه ماه پس از شروع بحران نظامی در اوکراین،  بیشتر از پیش مشخص می‎شود که محاسبات غربی‎ها با اشتباهاتی همراه بوده است، تقویت همه جانبه دولت اوکراین از سوی غرب و تبعات ناشی از درگیری نظامی، هزینه‎های بسیاری برای خود غربی‎ها و جهان نظاره‎گر بازی سیاسی آنان به همراه داشته است.

چشم انداز لغزش اقتصاد جهانی

 اثر منفی اقتصادی بحران اوکراین در حال حاضر بسیار فراتر از مرزهای شرکت کنندگان مستقیم در مناقشه است. در اوایل ماه مارس، قیمت جهانی نفت به ۱۳۰ دلار در هر بشکه رسید (Ryan Dezember, Kenny Jimenez, 2022) و هرگونه افزایش ۱۰ دلاری در هر بشکه، طبق محاسبات صندوق بین المللی پول، به معنای کاهش ۰.۵ درصدی رشد اقتصاد جهانی در سال است. (The Impact of Higher Oil Prices on the Global Economy, 2000)

 به گفته صندوق بین‌المللی پول، رویدادهایی که از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ در خاک اوکراین رخ می‌دهد به یکی از عوامل اصلی مانع از بهبود اقتصاد جهانی پس از بحران ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا تبدیل شده است. صندوق بین المللی پول مجبور شد پیش‎بینی‎های خود را برای رشد اقتصادی سال جاری در مورد ۱۴۳ کشور کاهش دهد که مجموعاً ۸۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می دهند.از آنجایی که طرفین اصلی درگیری صادرکنندگان اصلی گندم و کود هستند، ناامنی غذایی در مناطقی مانند جنوب صحرای آفریقا و برخی از کشورهای آمریکای لاتین به یک نگرانی جدی تبدیل خواهد شد. احتمالا این رویداد در کنار رسیدن تورم در ایالات متحده به بالاترین حد ۴۰ سال اخیر و در انگلیس به بالاترین حد ۳۰ سال اخیر می‎تواند اهمیت مسئله برای طرف غربی را روشن‎تر نماید. (Giles, 2022)

اعلام موضع سیاسی از سوی سران غربی، احداث و بهره برداری پروژه ‎های توافق‌شده قبلی برای انتقال انرژی را زیر سؤال برده است که احتمالا این موضوع هزینه‎هایی را برای غرب دربر خواهد داشت. با توجه به تقاضای اروپا، افزایش قیمت هیدروکربن نیازمند راه اندازی سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در مقیاس کلان در سوخت فسیلی، نه تنها نفت و گاز حتی زغال سنگ، می باشد. بر اساس اظهارات مدیر عامل شرکت BASF[1]، بزرگترین تولید کننده مواد شیمیایی جهان، آلمان ۵۵% درصد از گاز طبیعی خود را از روسیه وارد می‎کرد که قطع انرژی این کشور را وارد فاجعه‌بارترین بحران اقتصادی خود پس از پایان جنگ جهانی دوم می‎کند. (Greyerz, 2022) اقتصاد کشورهای اتحادیه اروپا در پی بحران اوکراین ممکن است با ترکیبی از رکود و تورم رکورد مواجه شود. در حال حاضر افزایش محسوسی در سطح قیمت های مصرف کننده وجود دارد که از رقم سال گذشته به میزان هفت و نیم درصد فراتر رفته است و در صورت تاکید بر مواضع قبلی این روند ادامه خواهد داشت. (Евросоюзу предсказали стагфляцию из-за кризиса на Украине, 2022)

بحران اوکراین، شروع زنجیره بحران‎ها

ظاهراً درگیری در قلمرو اوراسیا به کاتالیزوری برای تشدید شرایط بحرانی در سایر مناطق جهان تبدیل شده است. این عامل می تواند بر تصمیم ترکیه برای انجام تحرکات نظامی خود در شمال عراق تأثیر بگذارد، به طور غیرمستقیم به تشدید اوضاع در قره باغ کوهستانی کمک کند، رهبری کره شمالی را برای از سرگیری آزمایش های موشکی تشویق کند که عواقب احتمالی آن بسیار نگران کننده است. تمرکز نظامی در اروپا برای مناطق ژئواستراتژیک با حضور نظامی و سیاسی قابل توجه روسیه، مانند خاورمیانه و شمال آفریقا نتایج شکننده ای به دنبال خواهد داشت. (The Impact of Russia’s Invasion of Ukraine in the Middle East and North Africa, 2022) دلایل زیادی برای رسیدن به این باور وجود دارد که در ماه‌های آینده شاهد تشدید بحران‌های سیاسی منطقه‌ای و داخلی خواهیم بود (Ghitis, 2022). این درگیری تأثیر منفی آشکاری بر روند مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران و همچنین رایزنی‌های روسیه و آمریکا در مورد ثبات استراتژیک و کنترل تسلیحات تهاجمی استراتژیک داشته است. در نهایت رادیکالیزه شدن اوکراین خود به عنوان یک تهدید اصلی به شمار می رود که علاوه بر روسیه متوجه کشورهایی خواهد بود که استراتژی سکوت و ((کوری منزجر کننده)) در پی ((احیای نئو نازیسم)) در اوکراین را پیش گرفتند. (Нарышкин заявил, что очаг неонацизма на Украине несет угрозу для всей Европы, 2022)

تقویت بازیگر ثالث، بازی تکراری آمریکا

در 8 سال گذشته پس از بحران کریمه، اوکراین توسط ناتو از نظر نظامی و ایدئولوژیک تامین شده است. ایالات متحده و اتحاد آتلانتیک شمالی تجربه بسیار گسترده‎ای در آموزش و تجهیز تشکیلات مسلح در کشورهای ثالث دارند. (Алкснис, 2022) با این حال، این تجربه از حافظه تاریخی مشخصی برخوردار است که برای اشاره به قسمتی از آن می‎توان به شرایط خاصی اشاره کرد که در سال‌های ۱۹۸۰-۱۹۸۸ درخاورمیانه اتفاق افتاد. تصمیم آمریکا برای کمک به بغداد در اوایل جنگ ایران و عراق در سال‌های ۱۹۸۰-۱۹۸۸، پس از هشدار سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا مبنی بر اینکه عراق در آستانه تسخیر ایران است، اتخاذ شد. دولت ریگان در بهار ۱۹۸۲ مخفیانه تصمیم گرفت اطلاعات بسیار محرمانه به عراق ارائه دهد، در حالی که همچنین اجازه فروش تسلیحات ساخت آمریکا به بغداد را در تلاشی موفق برای کمک به صدام حسین عنوان کرده بود. مقامات اسبق اطلاعات و وزارت امور خارجه علت این حمایت ها را جلوگیری از شکست قریب الوقوع عراق در جنگ با ایران عنوان کرده بودند. (Hersh, 1992) حمایت های پی در پی از صدام منجر به این شد که پس از پایان جنگ، عراق تحرکات نظامی فاقد معنایی انجام داد که شاخص ترین نمونه آن در حمله به کویت مشهود است. در نهایت آمریکا زمانی قصد دارد متوجه موجودیت رادیکال در خاورمیانه شود که تهدید تروریستی منجر به فاجعه در قلب این کشور می شود. در نهایت با دستور بوش نیروهای آمریکایی عملیات نظامی خود را در عراق آغاز کردند: «این مراحل آغازین یک کارزار گسترده و هماهنگ است. تلاش اولیه برای “از بین بردن” رهبری عراق با حملات هوایی با شکست مواجه شد و راه را برای تهاجم زمینی باز کرد. در نهایت آمریکا زمانی قصد دارد متوجه موجودیت رادیکال در خاورمیانه شود که تهدید تروریستی منجر به فاجعه در قلب این کشور می شود. در نهایت با دستور بوش نیروهای آمریکایی عملیات نظامی خود را در عراق آغاز کردند: «این مراحل آغازین یک کارزار گسترده و هماهنگ است. تلاش اولیه برای ((از بین بردن)) رهبری عراق با حملات هوایی با شکست مواجه شد و راه را برای تهاجم زمینی باز کرد. ( Timeline The Iraq War, n.d.) فارغ از مرور هزینه‎های عملیات نظامی در عراق و تاکید بر به خطر افتادن زندگی میلیون‎ها عراقی طی دو دهه اخیر، امروز اگر تلاش های آمریکا در حمایت از اوکراین درجهت متوقف کردن روسیه ادامه پیدا کند، تکرار سرنوشت صدام حسین در اوکراین نیز دور از دسترس نیست، با این تفاوت که این بار تهدید گریبان‎گیر شهروندان کشورهای اروپایی خواهد بود.

نارضایتی داخلی، هزینه نقش آفرینی آمریکا فراتر از مرزها

با در نظر داشتن پیش فرض‎ها، بسته کمکی ۴۰ میلیارد دلاری واشنگتن به کیف مطمئنا قابل توجه است اما قطعا این امر نمی تواند بدون عوارض جانبی قابل توجه برای جمعیت ایالات متحده و اروپا باشد. اقتصاد آمریکا دیگر نمی تواند با هزینه های چنین سیاست غیرمسئولانه‎ای کنار بیاید و تداوم آن به ثبات خود نظام غربی که شهروندان احساس می کنند آسیب می زند. تلاش برای مقصر دانستن آنچه در ((تجاوز پوتین)) اتفاق می افتد چندان موفقیت آمیز نیست و بیشتر آمریکایی ها مقامات کشور را مقصر بدتر شدن وضعیت اجتماعی-اقتصادی و وضعیت مالی خود می دانند. در این شرایط، تزریق مبالغ هنگفت به کشوری فاسد و مملو از تهدید در آن سوی دنیا می تواند به انبوهی از شگفتی‎های ناخوشایند در خانه غربی‎ها تبدیل شود. اولین مورد دوروز قبل اتفاق افتاد، زمانی که سناتور رند پل لایحه ۴۰ میلیاردی را مسدود کرد و خواستار انتصاب یک بازرس کل برای نظارت بر تخصیص بودجه شد و گفت که ((ما نمی توانیم اوکراین را با نابود کردن اقتصاد ایالات متحده نجات دهیم.)) (Алкснис, 2022)

نتیجه گیری

بحران اوکراین با هدف متوقف کردن روسیه درون مرزهای خود از سوی آمریکا و متحدانش در ناتو تقویت شد. نقش آفرینی آمریکا در هزاران کیلومتر دورتر از مرز های خود در قلمروی اوراسیا منجر به ایجاد هزینه های هنگفت در درجه اول برای آمریکا و سپس برای متحدانش شده است و با ادامه حمایت‎ها این روند ادامه خواهد داشت. علاوه بر هزینه سازی ها، ادامه بحران نظامی در اوکراین منجر به بروز سلسله ای از بحران ها در سراسر جهان خواهد شد که نمونه هایی از آن در این گزارش بررسی شد.

-Ghitis, F. (2022, 4 7). Putin’s War on Ukraine Is Spreading Global Shockwaves. World Politics Review. Retrieved from World Politics Review: https://www.worldpoliticsreview.com/articles/30454/with-inflation-global-impact-of-ukraine-war-is-spreading
-Giles, C. (2022, 4 14). Ukraine war is ‘massive setback’ for global economic recovery, says IMF chief. Retrieved from The Financial Times: https://www.ft.com/content/945d68f2-dca6-4198-8475-fa254ad79545
-Greyerz, E. v. (2022, 4 5). THERE IS GOING TO BE A NEW WORLD DISORDER. Retrieved from GoldSwitzerland: https://goldswitzerland.com/there-is-going-to-be-a-new-world-disorder/
-Hersh, S. M. (1992, 1 26). U.S. Secretly Gave Aid to Iraq Early in Its War Against Iran. Retrieved from New York Times: https://www.nytimes.com/1992/01/26/world/us-secretly-gave-aid-to-iraq-early-in-its-war-against-iran.html
-Ryan Dezember, Kenny Jimenez. (2022, 3 6). Oil Tops $130 a Barrel as Russian Attacks Escalate. Retrieved from The Wall Street Journal: https://www.wsj.com/articles/oil-buyers-paying-record-premiums-for-prompt-deliveries-11646518865
-The Impact of Higher Oil Prices on the Global Economy. (2000, 12 8). Retrieved from International Monetary Fund: https://www.imf.org/external/pubs/ft/oil/2000/?msclkid=78a35628ac0c11ec881e7e8987a61fce#III_B
-The Impact of Russia’s Invasion of Ukraine in the Middle East and North Africa. (2022, 4 14). Retrieved from International Crisis Group: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/impact-russias-invasion-ukraine-middle-east-and-north-africa
-Алкснис, И. (13 5 2022 г.). Запад создал на Украине военного титана, который его погубит. Получено из РИА НОВОСТИ: Запад создал на Украине военного титана
-Евросоюзу предсказали стагфляцию из-за кризиса на Украине. (9 5 2022 г.). Получено из Лента.Ру: https://lenta.ru/news/2022/05/09/stagflyatsiya/
-Нарышкин заявил, что очаг неонацизма на Украине несет угрозу для всей Европы. (13 5 2022 г.). Получено из ТАСС: https://tass.ru/politika/14614467?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com

[1] ب‌ آ اس ‌اف شرکت صنایع شیمیایی آلمانی است، که دفتر مرکزی آن در شهر لودویگسهافن، آلمان قرار دارد.