افکارعمومی، خنجری در آستین مذاکره کنندگان

مقدمه

امروزه افكار عمومی ضمیر باطنی و پنهان يک ملت و ظهور آن، بازتاب ديدگاه اكثريت یک  جامعه است . قدرت افکار عمومی به حدی است که برخی آن را مانند جو می دانند که با وجود غیر عینی بودن، فشار آن بر افراد وجود دارد. در این یادداشت ما قصد داریم تا ضمن بیان تعاریف افکار عمومی و اقناع و تبیین زمین بازی موجود، به تاثیر افکار عمومی بر مذاکرات پرداخته و نکاتی پیرامون آن را بیان کنیم.

افکار عمومی

افکار عمومی عبارت است از مجموعه ای از دیدگاه ها، نگرش ها و باورهای فردی در مورد یک موضوع خاص که توسط بخش قابل توجهی از یک جامعه بیان می شود. قدمت افکار عمومی، به درازاي تاریخ جوامع انسانی است (لازارد، 1388) افکار عمومی سرچشمه واقعی قدرت و توانایی است که مانند شمشیر دو لبه، کارکرد مثبت یا منفی دارد.

اصطلاح افکار عمومی به معناي امروزي نخستین بار توسط «ژاك نکه» وزیر دارایی لویی شانزدهم، در آغاز انقلاب فرانسه مطرح شد. او این ترکیب را به منظور بازگو کردن علت رویگردانی سرمایه گذاران از بورس پاریس به کاربرد (زارعیان، 1386)

نفوذ افکار عمومی محدود به سیاست و انتخابات نیست. این یک نیروی قدرتمند در بسیاری از حوزه های دیگر، مانند فرهنگ، مد، ادبیات و هنر، هزینه های مصرف کننده، و بازاریابی و روابط عمومی است.

تقریباً تمام محققان و کنترل کنندگان افکار عمومی، صرف نظر از آنکه از چه تعریفی براي تبیین افکار عمومی استفاده میکنند، بر این موضوع توافق دارند که در ارتباط با افکار عمومی دستکم حضور چهار عامل ضروري است: الف – موضوعی باید وجود داشته باشد، یا باید به وجود آید که مورد توجه عموم قرار گیرد. ب- افرادي باید وجود داشته باشند که داراي منافع مشترکی باشند تا آن موضوع با منافع آنها پیوند بخورد. ج- اقدامات و تلاشهایی باید به عمل آید تا آن موضوع بیان و علایق عمومی با آن موضوع تبلیغ گردد، تا تفاهمی بین جمع زیادي از مردم پیرامون موضوع حاصل شود. د- این تفاهم نفوذ خود را به طور مستقیم یا غیرمستقیم اعمال نماید(دادگران، 1382: 157-158)

اقناع، اصلی ترین رکن مواجه با افکار عمومی

بر اساس تعریف اقناع فرآیندي طبیعی، مستدل و عقلانی از یکسو و عاطفی و قلبی از سوي دیگر است، در این فرآیند، از سادگی یا ناتوانی ذهنی انسان ها سوءاستفاده نمی شود و درصدد تحمیل اندیشه یا پیام نیز برنمی آییم. اقناع مستلزم بروز تغییر در ذهن آدمی، پذیرش به خواست، اندیشمندانه و درونی پیام است (ساروخانی، 1383 :94 ) سورین و تانکارد اقناع را چنین تعریف میکنند: «اقناع گونه اي از ارتباطات اجتماعی است و افراد زیادي به آن علاقه مند هستند. بکار گرفتن متخصصان روابط عمومی در صنایع نیروي اتمی براي بی خطر جلوه دادن قدرت اتمی و در پی آن متقاعد کردن مردم براي این امر، نوعی اقناع است. این افراد سعی دارند تا از طریق پیام هاي ارتباط جمعی تغییراتی در اشخاص دیگر به وجود آورند» (سورین و تانکارد، 1381)

حقیقت این است ارتباط موفق و موثر، ارتباطی است که نتیجه دلخواه یعنی اقناع را به‌ دنبال داشته باشد. یعنی پیامی فرستاده می‌شود و مخاطبان با دریافت این پیام آن را عمیقا می‌پذیرند. در این شرایط است که می‌توان گفت گیرنده پیام یا مخاطب اقناع  شده است.

عصر اطلاعات و رسانه های اجتماعی، زمین بازی افکار عمومی

آن ها که عقاید ما را به ما می دهند چه کسانی هستند؟ آن ها که به ما می گویند که از چه کسانی تقدیر کنیم و چه کسانی را تقبیح، درباره مالکیت تاسیسات عمومی چه اعتقادی داشته باشیم، خانه هایمان را چگونه طراحی کنیم، چه لباس هایی باید بپوشیم، چه ورزش هایی باید بکنیم و ….

در همه این موارد و تصمیم گیری هایی از این قبیل که شاید ما فکر کنیم آزادانه انتخاب میکنیم، تحت حکومت دیکتاتوری هایی با قدرت زیاد قرار داریم. مردم به ندرت نسبت به علل واقعی انگیزه هایی که اعمال آن ها را ایجاد می کند، آگاهی دارند.

رسانه‌های اجتماعی وسیله‌ای قدرتمند برای شکل‌دهی افکار عمومی هستند. روزنامه‌ها و وب‌سایت‌های خبری و عقاید، رسانه‌های اجتماعی، رادیو، تلویزیون، ایمیل، و وبلاگ‌ها در تأیید نگرش‌ها و نظراتی که قبلاً ایجاد شده‌اند، مهم هستند.

رسانه‌های جمعی و رسانه‌های اجتماعی می‌توانند نگرش‌های نهفته را تأیید کرده و آن‌ها را «فعال» کنند و مردم را به اقدام وادار کنند. به عنوان مثال، درست قبل از انتخابات، رای دهندگانی که قبلاً فقط ترجیحات ملایمی برای یک حزب یا نامزد داشتند(قشر خاکستری)، ممکن است از پوشش رسانه ای نه تنها فقط زحمت رای دادن را به خودئ بدهند، بلکه کمک های دیگری از جمله کمک های مالی را نیز از نامزد یا سازمان حزبی به عمل آورند.

رسانه‌های جمعی و رسانه‌های اجتماعی، نقش مهم دیگری را نیز ایفا می‌کنند و به افراد اطلاع می‌دهند که دیگران چه فکر می‌کنند و مخاطبان زیادی را به رهبران سیاسی می دهند. به این ترتیب رسانه ها این امکان را برای افکار عمومی فراهم می کند که تعداد زیادی از افراد و مناطق جغرافیایی وسیعی را در برگیرد.

رسانه های اجتماعی هم فضای مذاکرات بین المللی را تغییر می دهند و هم در حال تغییر ماهیت مذاکرات و معاملات هستند. به دلیل سرعت و گسترش رسانه های اجتماعی، بازیگران فعال(مذاکره کنندگان) باید افکار عمومی را قبل از تشکیل شدن پیش بینی کنند(سیگنال های ضعیف را شناسایی کنند)، تا به توانند نظرات مخالف را تعدیل و نظرات موافق را پر رنگ تر کنند.

نسبت مذاکرات با افکار عمومی

مذاکرات در جهت منافع کشور انجام می شود و دیپلمات ها منافع کشورشان را در نظر می گیرند. اما تمام اتفاقات، روی میز مذاکرات رغم نمی خورد ومولفه­هایی این میز را تحت تاثیر قرار می دهند که بدون شک افکار عمومی یکی از مهم ترین مولفه هاست. تصویر افکار عمومی از واقعیت مذاکرات بسیار مهم است و باید به آن پاسخ داد. در مورد مذاکرات ایران و 5+1 از دو ساحت باید به افکار عمومی توجه کرد:

الف_افکار عمومی بین المللی: ساخت تصویر مطلوب  از خواسته جمهوری اسلامی ایران در اذهان افکار عمومی جهان بسیار ارزشمند و ضروری است، زیرا با توجه به آنچه پیش از این در باب افکار عمومی گفتیم روشن شد که افکار عمومی می تواند نظر دولت ها را عوض کند. اگر جمهوری اسلامی بتواند اقناع مناسبی از برنامه هسته ای خود برای افکار عمومی جهانی داشته باشد، قادر خواهد بود از آن به عنوان ابزاری برای فشار بر دولت های طرف معامله استفاده کند و دست بالا را برای تحمیل خواسته های خود داشته باشد. از طرف مقابل اگر حریف افکار عمومی بین المللی را در دست بگیرد، می تواند علیه جمهوری اسلامی اجماع جهانی شکل دهد و ابتکار عمل را در دست بگیرد. پس توجه به این مهم امری حیاتی است.

ب_افکار عمومی داخلی: افکار عمومی داخلی از افکار عمومی بین المللی نیز مهم تر است زیرا  دیپلمات ها برای منافع و خواست مردم کشور مذاکره می کنند و وقتی افکار عمومی داخلی آن ها را همراهی نکنند، یکی از مهم ترین پشتوانه های چانه زنی خود را از دست می دهند. همانطور که فناوری و دانش هسته ای و موشکی ابزار چانه زنی است، افکار عمومی هم ابزار چانه زنی است و چه بسا نقشش برجسته تر است.اعتقاد، همراهی و باور افکار عمومی کشور، قدرتی را به تیم مذاکره کننده میدهد که هیچ سلاحی نمی تواند مانند آن را ایجاد کند.

توصیه ای به تیم مذاکره ­کننده در وین

دشمن در حال تصویر سازی و جهت دهی افکار عمومی در سطح جهانی و حتی داخلی ایران است تا از آن جهت فشار و امتیاز گیری استفاده کند. رسانه‌ها و دیپلمات‌های کشورهای غربی با راه انداختن هجمه تبلیغاتی علیه کشورمان سعی می کنند این گزاره را به افکار عمومی ایران و جهان القا کنند که تیم مذاکره کننده ایران، ایده و جدیت لازم برای دستیابی به توافق را ندارد.

ما باید بپذیریم بیشتر از آن چیزی که واقعیت روی میز مهم است، تصویری که افکار عمومی از واقعیت دارند، مهم است ما باید ابتکار عمل را از دست دشمن خارج کرده و بازنمایی درستی از وقایع داشته باشیم تا اگر مذاکرات به نتیجه نرسید دشمن نتواند تیم ایران را مقصر نشان داده و از آن در جهت خواسته های شوم بعدی(تنش های اقتصادی داخلی) خود استفاده کند.

تیم مذاکره کننده باید به بخش رسانه و تصویرسازی الویت داده و به آن ورود کند تا جهت دهی افکار عمومی را در دست بگیرد و نگذارد دشمن تصویر مطلوب خود را در افکار عمومی بسازد.ما باید هم به سوالات افکار عمومی داخلی و هم به سوالات افکار عمومی بین المللی پاسخ دهیم.

در نهایت باید خاطر نشان کرد که افکار عمومی آن­قدر مهم است که عدم‌اقناع درست و کامل آن باعث می شود بسیاری از پروژه‌های خوب و کارآمد به شکست کشیده شود. اگر حتی ما به توافق خوب و راهبردی هم دست پیدا کنیم، مادامی که افکار عمومی نسبت به ابعاد مختلف توافق توجیه نشده و با عینک بدبینی به آن نگاه کند، عملا هیچ اتفاق مثبتی رخ نداده است. به‌دلیل همین اهمیت بالای افکار عمومی ما شاهدیم بخش عمده‌ای از انرژی و زمان رقبای ایران در مذاکرات هسته‌ای صرف تاثیرگذاری بر افکار جامعه‌ ایرانی از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی می‌شود.

--- متولی، کاظم. (1384).افکار عمومی و شیوه هاي اقناع. تهران: انتشارات بهجت.
--- مک کوایل، د.(1385). نظریه ارتباط جمعی،ترجمه:پرویز اجلالی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه.
--- مختاری.م.ع.(1388). رسانه و جهت گیری افکار عمومی در تصمیم گیری عمومی، کتاب ماه علوم اجتماعی،ش 24،ص70- 77
--- ترابیان، محمود. (1382). افکار عمومی. تهران: مجله گزارش، شماره 146
--- لازارد، ژودیت. (1388 ).افکار عمومی، ترجمه: مرتضی.کتبی، تهران: نشرنی.
--- زارعیان، داوود.(1386). شناخت افکار عمومی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی واحد تهران
--- ساروخانی، باقر. (1383). اقناع، غایت ارتباطات. نشریه نامه علوم اجتماعی، 93- 115
--- Horton, Cooley Charles. (1910). Social Organization: A Study of the Larger Mind. New York: Charl Scribner's Sons
--- www.tasnimnews.com/fa/news/1394/03/02/747823
--- www.farsnews.ir/news/14000914000501
--- www.farhikhtegandaily.com/news/65126
--- www.britannica.com/topic/public-opinionwww.washingtoninstitute.org/media/3510